با فشار واشنگتن و در سکوت تهران پژوهشگر اسرائیلی آزاد شد

آزادی الیزابت تسورکوف پس از بیش از دو سال اسارت توسط کتائب حزب‌الله، نمادی از پیچیدگی تعاملات قدرت در عراق و فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی است. منابع الشرق الاوسط تأکید می‌کنند که تهدیدات دیپلماتیک آمریکا، محدودیت عملیاتی گروه و واکنش دولت عراق، زمینه را برای پایان بازداشت بدون معامله فراهم کرد.

در حالی‌که نگاه رسانه‌های جهان به خاورمیانه بر حمله اسرائیل به دوحه دوخته و فضای سیاسی خاورمیانە در التهاب تازه‌ای می‌سوخت، واشنگتن ناگهان خبر دیگری را به تیترها آورد: آزادی الیزابت تسورکوف، پژوهشگر اسرائیلی و دانشجوی دکترای دانشگاه پرینستون، که بیش از دو سال و نیم در عراق در اسارت کتائب حزب‌الله گذرانده بود.

تصویری که روز بعد یعنی ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۵ از او در آمبولانسی در تل‌آویو منتشر شد، در کمتر از چند ساعت در کنار خبر حمله به قطر، صدرنشین رسانه‌ها شد.

اما مسیر آزادی او ساده نبوده است و مجموعه‌ای از فشارهای امنیتی و چرخش‌های سیاسی در بغداد این گروه را که روزی نگه داشتن تسورکوف را برگ برنده خود می‌دانست، مجبور به عقب نشینی کرد. پایگاە خبری الشرق الاوسط با بازسازی دقیق جزئیات، تصویری روشن از این ماجرا ارائه کرده است.

از تحقیق دانشگاهی تا اسارت در بغداد

برپایه گزارش‌هایی که پیشتر منتشر شده بودند گفته شده است که تسورکوف در اوایل سال ۲۰۲۳ برای تکمیل تحقیقات دکتری خود و بدور از هیاهوی رسانه‌ای وارد عراق می‌شود.

موضوع پژوهش او بررسی مناسبات سیاسی و اجتماعی در خاورمیانه، به‌ویژه نقش گروه‌های شیعی و منازعه کُردها، بوده است. تسلط به زبان عربی و تجربه کار میدانی باعث می‌شود بغداد را انتخاب کند.

تنها چند روز پس از ورود به عراق، او دچار مشکل حاد در ستون فقرات شده و در یکی از بیمارستان‌های بغداد تحت عمل اورژانسی قرار می‌گیرد.

یک هفته بعد درحالیکه هنوز قادر به حرکت کردن نبود، در پایتخت عراق ناپدید می‌شود. به گفته منابعی که الشرق الاوسط با آن‌ها گفت‌وگو کرده است، او هنگام ربوده‌شدن آن‌قدر ناتوان بوده که برای پیاده‌شدن از خودرو نیاز به کمک داشته است.

متهم اصلی؛ کتائب حزب‌الله

از همان روز نخست، اسرائیل و آمریکا کتائب حزب‌اللە عراق را مسئول ربایش این پژوهشگر اسرائیلی معرفی کردند.

این گروه که از قدرتمندترین گروه‌های مسلح شیعی نزدیک به ایران است، سابقه طولانی در مقابله با حضور آمریکا در این کشور دارد. ربایش و نگهداری یک پژوهشگر اسرائیلی برای این گروە حکم کارت طلایی داشت، چراکه هم ابزاری برای اعمال فشار بر بغداد، هم وسیله‌ای برای بازدارندگی واشنگتن و هم نمادی از اقتدار در برابر سایر گروه‌ها بە شمار می رفت.

منابع امنیتی در گفت‌وگو با الشرق الاوسط گفته‌اند که تسورکوف در طول اسارت بارها بین مخفیگاه‌های مختلف جابه‌جا شده است. گاهی در ویلاهای مجلل و گاهی در خانه‌های ظاهرا مخروبه نگهداری می‌شد تا نیروهای امنیتی یا اطلاعاتی را سردرگم کنند.

الأكاديمية الإسرائيلية الروسية إليزابيث تسوركوف في إسطنبول مايو 2017 (أ.ف.ب)

حتی گفته می‌شود نیروهای آمریکایی دو بار مکان احتمالی او را شناسایی کرده بودند، اما عملیات نجات به نتیجه نمی‌رسد.

منابع امنیتی گزارش کرده‌اند که مشکل جسمانی او در این مدت وخیم‌تر می‌شود و دوران نقاهت جراحی در شرایط اسارت و جابه‌جایی‌های مکرر، قدرت حرکتی‌اش را به‌شدت کاهش داده بوده است. تصاویر بعد از آزادی نیز نشان می‌دهد که با دشواری حرکت می‌کند و ناچار است به کسی تکیه بزند.

فشارهای عراق و آمریکا

نقطه عطف در تابستان ۲۰۲۵ رقم خورد. در تیرماه، درگیری مستقیم میان ارتش عراق و یکی از تیپ‌های کتائب در جنوب بغداد رخ داد و چندین کشته و زخمی برجای گذاشت.

این رویداد باعث شد نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی آشکارا کتائب را به نقض قانون متهم کند. در همان زمان مستشاران ایرانی نیز به کتائب توصیه کردند که از درگیری بیشتر با نیروهای حکومتی پرهیز کنند.

در کنار این تحولات، آمریکا نیز فشار خود را افزایش داد. هشدارهای دیپلماتیک از ماه‌ها قبل در جریان بود اما در اوایل سپتامبر شدت گرفت.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ششم سپتامبر فرمانی اجرایی را برای تحریم گروگان‌گیران خارجی امضا کرد. وزیر خارجه، مارکو روبیو، هم وعده تحریم‌های شدید داد. ورود جاشوا هریس به‌عنوان کاردار سفارت آمریکا در بغداد نیز با اشاره مستقیم به پرونده تسورکوف همراه بود.

به این ترتیب، کتائب دریافت که ادامه نگه‌داشتن گروگان نه تنها فایده‌ای ندارد، بلکه می‌تواند به بهانه‌ای برای حملات نظامی یا تحریم‌های سخت‌تر تبدیل شود از همین رو تصمیم گرفته می‌شود که او را آزاد کنند.

شب آخر؛ خانه‌ای در جادریه

روزنامه شرق الاوسط گزارش کرده است که در روز نهم سپتامبر، تسورکوف به خانه‌ای در محله جادریه، یکی از مناطق مجلل بغداد کنار رود دجله منتقل می‌شود. مردانی با لباس نظامی او را از خودرو پایین آورده و سپس خانه را ترک کردە و او را برای چهار ساعت تنها می‌گذارند.

چند ساعت بعد محل تسورکوف به نیروهای دولتی اطلاع داده می‌شود و نیروهای ویژه عراقی با همراهی شماری از نیروهای آمریکایی به محل مورد نظر می‌روند.

به گفته منابع، تسورکوف ابتدا باور نداشته که آزاد شده است و گمان می کرد کە هنوز در دست گروگان‌گیران است. تنها زمانیکە مأمورانی که بە زبان انگلیسی صحبت می‌کردند به او اطمینان دادند، آرام می‌گیرد.

با آزادی او، شایعاتی درباره تبادل و معامله مطرح شد؛ از خروج نیروهای آمریکایی گرفته تا آزادی زندانیانی چون عماد أمهز که توسط اسرائیل از لبنان ربوده شده است.

اما منابع الشرق الاوسط تأکید کرده‌اند که آزادی تسورکوف بدون معامله صورت پذیرفتە و او را بدون هیچ شرطی تحویل داده‌اند، چرا که نگه داشتنش دیگر برای کتائب حزبالله ممکن نبوده است.