در موج جدید دستگیری‌های کُردستان، جمهوری اسلامی ایران از پهپاد استفادە می‌کند

یحیی سرخانی

از بامداد هفتم آبان ۱۴۰۴، نیروهای وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران موج تازه‌ای از بازداشت‌های گسترده و خودسرانه را در شهرهای مختلف کردستان آغاز کرده‌اند. این بازداشت‌ها که بین ساعت ۲ تا ۴ بامداد و به‌صورت هماهنگ و سازمان یافته در شهرهای کامیاران، بوکان، مهاباد، سردشت و پیرانشهر انجام شده، بدون ارائه‌ی حکم قضایی و با اعمال خشونت و تهدید خانواده‌ها صورت گرفته است. در میان بازداشت‌شدگان، فعالان مدنی، دانشجویی، محیط‌زیستی و دو زن نیز دیده می‌شوند.

شبکه حقوق بشر کُردستان گزارش داده است که در روزهای اخیر دست‌کم ١٢ شهروند و فعال کُرد، از جمله زیلان کمانگر، سیروان شاوله، خضر رسول (مروت)، ایوب رشی، آکو عزیزی، کیوان سیداحمدی، فتاح یوسف‌پور، رئوف فرخی، وهاب محمدپور و رحیم رحمانی، توسط نهادهای امنیتی بازداشت شده‌اند.

به گفته‌ منابع مطلع، نیروهای امنیتی با یورش شبانه، تخریب وسایل منزل، ضبط لوازم شخصی و ایجاد رعب و وحشت در میان خانواده‌ها اقدام به بازداشت شهروندان کرده‌اند.

در برخی از این دستگیری‌ها، استفاده از پهپادهای شناسایی توسط وزارت اطلاعات گزارش شده است.

به‌ویژه در زمان دستگیری رئوف فرخی در پیرانشهر و آکو عزیزی در شهر ربط، پهپادهای شناسایی بر فراز منطقه پرواز کرده و عملیات بازداشت را هدایت کرده‌اند، موضوعی که از سطح تازه‌ای از کنترل و نظارت امنیتی در کردستان خبر می‌دهد.

در میان بازداشت‌شدگان اخیر، حضور دو زن فعال مدنی نگاه رسانه‌ها را به خود جلب کرده است. در همین زمینه نگین شیخ‌اسلامی، روزنامه‌نگار و پژوهشگر علوم اجتماعی، می‌گوید:

بازداشت و سرکوب زنان در کردستان پدیده‌ای تصادفی یا صرفاً امنیتی نیست، بلکه ریشه در ترسی ساختاری از سوژه‌ زن آزاد دارد که از چارچوب‌های تحمیل‌شده‌ پدرسالارانه و دولت‌محور خارج می‌شود.

این پژوهشگر اجتماعی می‌افزاید: بازداشت زنان فعال کُرد، تلاشی برای خنثی‌سازی سوژه‌ زن انقلابی است، زنی که از آزادی صرفاً مفهومی حقوقی نمی‌سازد، بلکه آن را پروژه‌ای اجتماعی و هستی‌شناختی می‌داند.

یکی از زندانیان سیاسی سابق که در خرداد ۱۳۹۱ در مهاباد بازداشت شده بود، نیز در گفت‌وگویی با آرنانیوز از تداوم همان الگوی قدیمی بازداشت‌های فله‌ای سخن می‌گوید:

در خرداد ۹۱ بیش از ۱۶ نفر در یک روز بازداشت شدیم، از معلم و فعال دانشجویی گرفتە تا کنشگر مدنی، بی‌آن‌که پیش‌تر همدیگر را بشناسیم. تنها وجه مشترک‌مان نهاد بازداشت‌کننده و اتهامات انتسابی بود: اقدام علیه امنیت ملی. سیزده سال گذشته و همان سناریو هنوز در کردستان تکرار می‌شود.

حسین ریسی، وکیل حقوق بشر و استاد دانشگاه کارلتون، در گفت‌وگویی با آرنانیوز، درباره‌ ابعاد حقوقی این بازداشت‌ها، می‌گوید:

شدت برخوردها پس از جنگ ۱۲ روزه، نشان‌دهنده‌ نگرانی جمهوری اسلامی ایران از هرگونه سازمان‌یابی مدنی در کُردستان است. در چنین شرایطی، پرونده‌سازی امنیتی جای قانون را می‌گیرد.

ریسی در این بارە با اشارە بە نقض فاحش اصول دادرسی ها نیز می‌افزاید: اگر روند بازداشت‌ها به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه در شهرهای مختلف کردستان را در نظر بگیریم، متوجه تغییر محسوسی می‌شویم. نه اینکه جمهوری اسلامی خود را متعهد به قانون اساسی بداند، بلکه نحوه‌ی برخوردها تغییر کرده و شدت یافته است.

به گفته او جمهوری اسلامی نگران شکل‌گیری هرگونه رفتار سازمان‌یافته در جامعه مدنی کردستان است و به همین دلیل همه‌ی کسانی را که پتانسیل سازمان‌دهی دارند هدف قرار می‌دهد. او تأکید کرد:

در این بازداشت‌ها، اصول آیین دادرسی و حقوق شهروندی به‌کلی نقض شده است. طبق قانون، متهم باید ظرف ۲۴ ساعت تفهیم اتهام شود، اما در پرونده‌های مربوط به کردستان این اصول عملاً حذف شده‌اند. دستگاه قضایی در خدمت اهداف امنیتی قرار گرفته است.

در همین رابطه، آرنا نیوز دیدگاه برخی چهره‌ها و احزاب سیاسی را جویا شدە است نیما بنی‌بشر، از اعضای ارشد کومله زحمتکشان کُردستان، در رابطە با بازداشت‌های اخیر می‌گوید:

این نوع بازداشت‌های فله‌ای در کردستان محدود به مقاطع خاصی نبودە است. مردم کُردستان دهه‌هاست چنین برخوردهای غیرقانونی را تجربه کرده‌اند. اگر امروز از بازداشت‌های خودسرانه سخن می‌گوییم، پیش‌تر همین جامعه شاهد اعدام‌ها و دادگاه‌های چند دقیقه‌ای نیز بوده است.

اهون چیاکو، عضو مجلس حزب حیات آزاد کردستان (پژاک)، نیز با نگاهی تحلیلی به این مساله، می‌گوید: تحولات منطقه‌ای به‌ویژه پس از حمله‌ هفتم اکتبر ۲۰۲۴ به اسرائیل با سرعت رخ می‌دهند. این حمله هم‌زمان شد با آغاز روندی که از آن به‌عنوان نظم نوین خاورمیانه یاد می‌شود. در مرکز این تحولات، ایران قرار دارد. چیاکو‌ در ادامه می‌افزاید:

ایران از این وضعیت هراس دارد و بقای خود را در خطر می‌بیند. گذشته از فشارهای آمریکا، اسرائیل و غرب، بحران‌های داخلی نیز بر این وضعیت افزوده شده‌اند. جمهوری اسلامی در مرحله‌ انحطاط قرار دارد و اگر دمکراتیزه نشود، این انحطاط تشدید خواهد شد.

اهون چیاکو با اشارە بە از دست رفتن مشروعیت نظام جمهوری اسلامی ایران و پیوند آن با این دستگیری‌ها نیز می‌گوید:

زمانی‌کە نظام مشروعیت ایدئولوژیک و سیاسی خود را از دست داده و اکثریت جامعه ناراضی‌اند، بزرگ‌ترین خطر را از ناحیه‌ مردم و احتمال قیام خیابانی می‌بیند. ایران سرزمین انقلاب‌هاست و ممکن است بار دیگر شاهد قیامی شبیه سال‌های ۱۳۸۸، ۱۳۹۸ یا ۱۴۰۱ باشد.

به باور اهون چیاکو، بازداشت‌های اخیر در کردستان را نمی‌توان صرفاً اقدامی امنیتی دانست. او آنچه که در هفته‌های گذشته رخ داده است را بازتابی از ترس مزمن حکومت از «جامعه‌ای آگاه و سازمان‌یافتە» می‌داند که «زنان، کنشگران محیط‌زیستی، معلمان و جوانان در آن هسته‌های اصلی مقاومت مدنی را شکل می‌دهند.»

او می‌گوید: «از دهه‌ شصت تا بە امروز، کردستان ایران با چرخه‌ بی‌پایان سرکوب روبرو بوده است، اما در هر دوره، موج پایای سرکوب خود زاده‌ی هراس از آگاهی جمعی و خواست عدالت بوده است. هراسی که پس از جنگ ۱۲ روزه، بار دیگر در چهره‌ی شبانه‌ بازداشت‌ها و پرواز پهپادهای شناسایی بر فراز خانه‌های مردم خود را نشان می‌دهد.»