در واکنش بە سانسورهای نمایشگاە کتاب، تهران بدون سانسور برگزار می شود

سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی آغاز به کار کرده است که سانسور و محدودیت همچنان بر فضای آن حاکم است. با وجود حضور هزاران ناشر، شماری از نویسندگان و آثارشان، در خارج از کشور و در نمایشگاه‌های موازی نظیر «تهران بدون سانسور» دیده می‌شوند؛ جایی برای کتاب‌هایی که در ایران اجازه عرضه ندارند.

سی و ششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران روز چهارشنبه ۷ مه (۱۷ اردییهشت) در مصلای خمینی تهران آغاز به کار کرد و قرار است بە مدت ده روز ادامه داشته باشد.

این نمایشگاه که نخستین بار در سال ۱۳۶۶ برگزار شد، به‌سرعت به یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی در ایران تبدیل شد. این نمایشگاه در ابتدا با هدف تقویت کتاب‌خوانی، معرفی تازه‌های نشر و ارتقای دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. در دهه‌های گذشته، این رویداد سالانه با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده و بازتاب‌دهنده تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران بوده است.

در سال‌های اولیه، نمایشگاه کتاب تهران با استقبال گسترده ناشران داخلی و خارجی روبه‌رو شد. ناشرانی از کشورهای عربی، اروپایی و آسیایی در کنار ناشران ایرانی، آثار متنوعی را در معرض دید عموم قرار می‌دادند.

اما از دهه ۱۳۷۰ به بعد، محدودیت‌ها و نظارت‌های وزارت ارشاد بر محتوای کتاب‌ها شدت یافت و بسیاری از آثار، چه داخلی و چه ترجمه، با ممیزی و سانسور مواجه شدند.

اعمال سانسور بر محتوای کتاب‌ها به‌ویژه در حوزه‌های علوم انسانی، ادبیات، فلسفه، سیاست و تاریخ، موجب کاهش تنوع فکری در نمایشگاه شد. بسیاری از نویسندگان و مترجمان یا از انتشار آثار خود بازماندند، یا مجبور به مهاجرت و انتشار آثارشان در خارج از کشور شدند.

در سال‌های اخیر، برخی از غرفه‌ها به بهانه عرضه کتاب‌های «غیراخلاقی» یا «غیرمجاز» پلمب شده‌اند و شماری از ناشران مستقل نیز از حضور در نمایشگاه منع شده یا به حاشیه رانده شده‌اند.با این حال، نمایشگاه کتاب تهران همچنان یکی از معدود فرصت‌های مواجهه مستقیم نویسنده، ناشر و خواننده باقی مانده و علاقه‌مندان کتاب از شهرهای مختلف برای بازدید به تهران می‌آیند.

در واکنش به سانسور، نمایشگاه‌های موازی در خارج از کشور شکل گرفته‌اند که هدفشان معرفی آثاری است که در ایران اجازه نشر یا عرضه نیافته‌اند. این نمایشگاه‌ها عمدتاً با عنوان «تهران بدون سانسور» برگزار می‌شوند و در سال‌های اخیر در شهرهایی مانند برلین، پاریس، استکهلم، لندن، آمستردام، تورنتو و لس‌آنجلس برگزار شده‌اند.

از جمله این نمایشگاه‌ها می‌توان به نمایشگاه «تهران بدون سانسور» – برلین (از سال ۲۰۱۷ به‌ بعد، هر سال)،‌ نمایشگاه کتاب بدون سانسور – پاریس (همزمان با نمایشگاه تهران) ، Bookfair Without Censorship تورنتو و ونکوور و نمایشگاه‌های موازی در استکهلم و آمستردام که با مشارکت نویسندگان و ناشران تبعیدی برگزار می‌شود، اشاره کرد.

این رویدادها که اغلب توسط فعالان فرهنگی و ناشران مستقل ایرانی خارج از کشور سازماندهی می‌شوند، به محملی برای دفاع از آزادی اندیشه و اعتراض به محدودیت‌های داخلی تبدیل شده‌اند. در این نمایشگاه‌ها، آثار توقیف‌شده، ممنوع‌النشر یا آن‌هایی که نویسندگانشان از ایران مهاجرت کرده‌اند، معرفی و عرضه می‌شوند.

با وجود تمام محدودیت‌ها، نمایشگاه کتاب تهران همچنان به‌عنوان فرصتی برای معرفی آثار جدید، رونمایی از کتاب‌ها و دیدار نویسندگان با مخاطبان خود باقی مانده است. هرچند فضای امنیتی و خط قرمزهای فرهنگی بر این رویداد سایه انداخته، اما به‌باور برخی، این نمایشگاه یکی از معدود فرصت‌های کنترل‌شده برای حفظ و تداوم فرهنگ مکتوب در ایران است.