کوچه‌های قدیم، قوانین تازه؛ روح سرگردان دمشق در سایه شریعت

دمشق پس از سقوط حکومت اسد و قدرت‌گیری دولت اسلام‌گرای احمد الشرع، وارد مرحله‌ای از دگرگونی فرهنگی شده است. شهری که پیش‌تر کانون آزادی‌های سکولار و زندگی شبانه پرنشاط بود، اکنون زیر سایه گرایش‌های محافظه‌کارانه با خودسانسوری اجتماعی و محدودیت‌های غیررسمی در موسیقی، پوشش و نقش زنان مواجه است. این وضعیت، تبلور تقابل میان میراث لیبرال گذشته و فضای محافظه‌کار کنونی پایتخت سوریه به‌شمار می‌رود.

در کوچه‌های باستانی و سنگ‌فرش‌شده شهر قدیم دمشق که بارها در کنار کلیساها و مساجد قرار داشتند، تحول فرهنگی عمیقی در حال تغییر چهره پایتخت سوریه است. آزادی‌های سکولار که در طول حاکمیت سرکوبگر بشار اسد تجربه می‌شد، اکنون با روی کار آمدن دولت جدید اسلام‌گرا به رهبری احمد الشرع، رهبر سابق گروە تروریست اعلام شدە هیات التحریرالشام، در معرض تهدید قرار گرفته است. روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی مفصل به تنش فزاینده میان شهرنشینان لیبرال سوریه و تندروهای مذهبی تازه‌قدرت‌گرفته اشاره کرده است.

دمشق برای دهه‌ها، با وجود سرکوب سیاسی وحشیانه رژیم اسد، پناهگاهی برای آزادی‌های اجتماعی نسبی بود.

شب‌های پنج‌شنبه، کوچه‌های قرون‌وسطایی شهر قدیم با دی‌جی‌های زنده، مشروبات الکلی و زندگی شبانه پرجنب‌وجوش پر می‌شد. مسلمانان سکولار و اقلیت‌های مذهبی، از جمله مسیحیان و علوی‌ها، می‌توانستند آزادانه لباس بپوشند، مشروب بنوشند و برقصند. اما سرنگونی اسد در دسامبر ۲۰۲۴ به‌دست شورشیان از استان محافظه‌کار ادلب، واقعیتی کاملاً متفاوت را رقم زد.

ادلب، جایی که رهبران جدید سوریه در طول جنگ داخلی یک دولت کوچک شورشی را ایجاد کرده بودند، قوانین اجتماعی سختگیرانه‌ای اعمال می‌کرد: موسیقی در کافه‌ها ممنوع بود، قلیان وجود نداشت و قوی‌ترین نوشیدنی موجود، قهوه بود.

اما اکنون کە شورشیان ادلب کنترل دفاتر دولتی و نیروهای امنیتی دمشق را به‌دست گرفته‌اند، ویژگی جهانی- کُسموپولیتن پایتخت تحت الشعاع قرار گرفته است.

اگرچه دولت جدید محدودیت‌های رسمی بر الکل، موسیقی یا اختلاط جنسیتی اعمال نکرده است، اما جو مذهبی محافظه‌کارانه‌ای در شهر حاکم شده که باعث خودسانسوری در میان ساکنان لیبرال شده است.

شهری در حال تحول

نیویورک تایمز گزارش می‌دهد که چشم‌انداز اجتماعی دمشق به‌طور قابل‌توجهی در حال تغییر است. بارهای شهر قدیم، که زمانی پرجنب‌وجوش بودند، اکنون عمدتاً خالی‌اند.

نینو توروسیان، یک زن مسیحی ۴۰ساله و مالک "بار تیکی"، تعریف می‌کند که چگونه در بهار امسال مردان مسلح دولتی یک مهمانی را مختل کردند و چندین بار به‌دلیل موسیقی و سرو مشروبات الکلی این مکان را تهدید کردەاند.

او پرسید: «ما حالا چه هستیم؟ افغانستان؟» این نگرانی، دغدغەهای بسیاری از سوری‌های سکولار را بازتاب می‌دهد. دیگر صاحبان بارها نیز تجربیات مشابهی گزارش کرده‌اند، به‌طوری‌که برخی مکان‌ها تقریبا تعطیل شده یا فروش الکل را متوقف کرده‌اند تا از دردسر جلوگیری کنند.

دولت انتقالی سوریە به رهبری احمد الشرع (جولانی) یک شورشی سابق با ارتباط‌های پیشین با القاعده و داعش، وعده داده است که به پلورالیسم سوریه احترام بگذارد. بااین‌حال، اقدامات آن چیز دیگری را نشان می‌دهد.

قدرت در میان حلقه‌ای تنگ از متحدان الشرع متمرکز شده است؛ بسیاری از آن‌ها اهل ادلب‌اند و اکنون از نقش‌های کلیدی در دولت و نیروهای انتظامی بر خوردارند. نیروهای امنیتی با یونیفرم سیاه، متشکل از شورشیان سابق، جایگزین ارتش اسد شده‌اند و افزایش چشمگیری در استفاده از پوشش‌های محافظه‌کارانه مانند نقاب در خیابان‌های دمشق مشاهده می‌شود.

در مسجد تاریخی اموی، موانع فلزی اکنون مردان و زنان را در حیاط جدا می‌کنند؛ اقدامی که برخی از ساکنان مذهبی از آن استقبال کرده‌اند اما دیگران آن را گامی به سوی انحصار می‌دانند.

دولت دستورالعملهای پوششی جدیدی را صادر کرده است که طی آن به زنان توصیه می‌شود در سواحل عمومی لباس شنای «محترمانه» بر تن کردە و از پوشش‌های گشاد استفادە کنند، در اماکن عمومی شانه‌ها و زانوها را بپوشانند و از لباس‌های شفاف یا بسیار تنگ اجتناب کنند.

در حالی‌که مقامات، افرادی مانند غیاث الفراح، معاون وزیر گردشگری، تأکید کرده‌اند این موارد الزامی نیست و صرفاً توصیه‌اند، تأثیر آن‌ها مشهود است. در سواحل مدیترانه‌ای سوریه، مایوها جای خود را به بورکینی داده‌اند و برخی لیبرال‌ها به‌دلیل ترس از آزار و اذیت محافظه‌کاران از حضور در سواحل خودداری می‌کنند.

ترس از محدودیت‌های فزاینده

برای بسیاری از سوری‌ها، سقوط اسد، که برای حفظ قدرت خود مردم را بمباران، گاز و شکنجه می‌کرد لحظه‌ای از امید بود. بااین‌حال، ظهور دولتی ریشه‌دار در ارزش‌های محافظه‌کارانه اسلامی ادلب باعث نگرانی جوامع سکولار و اقلیت‌ها شده است.

برای بسیاری و با ظهور دولت اسلامگرا امکان همزیستی ادیان و نگرشها دیگر بە سختی امکان‌پذیر است. خانم توروسیان میگوید " هرکس می‌خواهد عبادت کند، عبادت کند. هرکس هم کە میخواهد مشروب بنوشد، خب بنوشد. این چە اشکالی دارد؟

البتە، ماریا کدا، یک مسلمان ۲۷ساله با پدر و مادری سنی و شیعه، به نیویورک تایمز گفت: «ما اینجا همه ادیان را داریم. هرگز خط همزیستی را رد نکردیم.» او هم اخیراً شغل خود را در یک شرکت واردکننده الکل، که حالا به واردات آب بطری و شکلات روی آورده است، بر اثر فشار ترک کرده است.

تهدید و خشونت همچنان بر شهر سایه افکنده است. در ماه مه، مردان مسلح نقاب‌دار به کاباره معروف الکروان حمله کردند و یک زن را بە قتل رساندند و چندین نفر دیگر را زخمی کردند. چند روز قبل از آن، یک کلوپ شبانه دیگر با نام لیالی الشرق، مورد حمله قرار گرفت. تصاویر دوربین‌های امنیتی نشان داد که مردان مسلح به مشتریان در حال فرار حمله می‌کنند.

با وجود اطمینان مقامات، مانند فرمانده پلیس منطقه، ابوهادی الشرع، که می‌گویند قصد حفاظت از زندگی شبانه را دارند، ترس از حملات بیشتر باعث شده بسیاری از مکان‌ها فعالیت خود را کاهش دهند.

حنان الغوثانی، مدیر بار پیانو، قدیمی‌ترین مکان کارائوکه دمشق، حالا مشتریان محافظه‌کار را رد می‌کند تا از درگیری جلوگیری کند.

جامعه‌ای چند‌پارە

شکاف فرهنگی کاملاً مشهود است. سوری‌های مذهبی، به‌ویژه از مناطق محافظه‌کار، از تغییرات استقبال می‌کنند. امینه الحورانی، یک دمشقی ۲۵ساله که از مسجد اموی بازدید می‌کرد، جداسازی جنسیتی را می ستاید و بر این باور است که چنین تغییراتی با «ذهنیت اسلامی» او سازگار بودە و زنان را از آزار مردان محافظت می‌کند.

در مقابل، ساکنان سکولاری مانند می صالح، یک علوی ۳۷ساله، گزارش می‌دهند که در ایست‌های بازرسی به‌دلیل نپوشیدن روسری مورد قضاوت قرار می‌گیرند. او می گوید نگاه‌ها و حال‌وهوای آن‌ها بە من دلهرە می‌دهد.

رضا جدو، یک شورشی سابق ۲۷ساله از ادلب که در یک ایست بازرسی در دمشق کار می‌کند، تأکید کرد که دولت به آزادی‌های فردی احترام می‌گذارد اما اعتراف کرد که شخصاً ترجیح می‌دهد زنان پوشش بیشتری داشته باشند.

چنین احساساتی، همراه با ناکامی دولت در مهار حملات به اقلیت‌ها ترس از اسلام‌گرایی فزاینده را افزایش داده است.

آینده‌ای شکننده

فقدان قوانین رسمی برای محدود کردن آزادی‌های اجتماعی، آرامش اندکی برای کسانی که سنگینی فضای محافظه‌کارانه فزاینده را احساس می‌کنند، فراهم می‌آورد.

شام عطایا، یک پزشک ۲۴ساله که روسری می‌پوشد اما زمانی به بارها می‌رفت، اکنون از آن‌ها دوری می‌کند و از قضاوت شدن می‌ترسد. او به نیویورک تایمز گفت: «قانونی وجود ندارد، اما احساس می‌کنی قانونی هست.» برای بسیاری، سوریه‌ای که می‌شناختند، سوریەای کە محلی برای همزیستی مذهبی و تنوع اجتماعی بود، در حال محو شدن است.

در حالی‌که دمشق این گذار دشوار را طی می‌کند، برخورد میان گذشته لیبرال و حال محافظه‌کار آن، چالش‌های بازسازی ملتی را که توسط جنگ تکه‌تکه شده، برجسته می‌سازد.

در حالی‌که برخی نظم جدید را می‌پذیرند، دیگران، مانند کدا، مهاجرت را تنها گزینه خود می‌دانند. او گفت: «ما ۱۴ سال از زندگی‌مان را از دست داده‌ایم »، اشارەای بە مدت زمان جنگ داخلی، و ادامە داد کە «حاضر نیستیم ۱۴ سال دیگر را هم از دست بدهیم.»