تاسیس نخستین دانشگاه کُردی در آلمان، گامی در تداوم سنت آموزش آلترناتیو است

تأسیس نخستین دانشگاه کُردی در آلمان، گامی بی‌سابقه در فرایند نهادینه‌سازی آموزش آلترناتیو در دیاسپورای کُرد بە شمار میرود. این پروژه، با الهام از تجربه روژآوا، آموزش را ابزاری برای بازسازی فرهنگی، سیاسی و زبانی می‌داند. دانشگاهی چندزبانه و مشارکتی که می خواهد با پیوند زدن تجربه‌های جهانی، افقی تازه در آموزش خلق کند.

در اقدامی بی‌سابقه، دانشگاه کُردی در آلمان تا سال ۲۰۲۶ فعالیت خود را آغاز خواهد کرد؛ پروژه‌ای که به همت انجمن آلمانی-کُردی (Kurdish-German Association e.V) و با حمایت چهره‌های دانشگاهی، فرهنگی و سیاسی از هر دو جامعه کُردی و آلمانی به ثمر نشسته است. این دانشگاه نه‌تنها نخستین نهاد آموزش عالی کُردی در اروپا خواهد بود، بلکه نقطه عطفی در مسیر نهادینه‌سازی زبان، فرهنگ و هویت کُردی در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شود.

یونس بهرام، رئیس این انجمن، در مصاحبه با ANF NEWS اظهار داشت که این پروژه تنها یک نهاد آموزشی نیست، بلکه نقطه آغازی برای نهادسازی فرهنگی و سیاسی در دیاسپورای کُرد به شمار می‌آید. وی افزود که ایده تأسیس این دانشگاه برای نخستین بار در دوران انقلاب روژاوا مطرح شد، زمانی که خانواده‌های کُرد در برابر آموزش ابتدایی به زبان کُردی، پرسشی اساسی مطرح کردند: فرزندان ما در کدام نوع دانشگاهی تحصیل خواهند کرد؟

اکنون پاسخ به این سؤال، در قالب یک دانشگاه تمام‌عیار و چندزبانه در قلب اروپا تجلی یافته است. این دانشگاه قرار است برنامه‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشته‌هایی مانند علوم اجتماعی، ادبیات، مهندسی و پزشکی ارائه دهد. زبان آموزش، عمدتاً کُردی خواهد بود و دروس به هر دو گویش کرمانجی و سورانی ارائه می‌شوند. افزون بر این، برای تقویت پیوندهای بین‌المللی، بخشی از برنامه‌ها به زبان‌های آلمانی و انگلیسی نیز تدریس خواهد شد.

از ویژگی‌های مهم این پروژه، پذیرش دانشجویانی است که با دیپلم کُردی در مناطق خودگردان شمال سوریه (روژاوا) یا کُردستان عراق فارغ‌التحصیل شده‌اند. این دانش‌آموزان، که اغلب با نظام آموزشی آلترناتیوی پرورش یافته‌اند، حال فرصتی خواهند یافت تا در نهادی معتبر در آلمان تحصیل کرده و مدرکی بین‌المللی دریافت کنند.

روژآوا؛ الگوی دانشگاه‌های آلترناتیو کُردی

پروژه تأسیس دانشگاه کُردی در آلمان، به‌نوعی تداوم تجربه‌ای است که در کُردستان سوریه آغاز شد. دانشگاه روژاوا که در سال ۲۰۱۶ در قامیشلو افتتاح شد، نخستین تلاش رسمی برای آموزش عالی به زبان کُردی در سوریه بود. این دانشگاه، که در شرایط جنگی و در پاسخ به سیاست‌های سرکوبگرانه دولت مرکزی تأسیس شد، نمونه‌ای از آن چیزی است که می‌توان آن را «آکادمی آلترناتیو» نامید.

اکنون سه دانشگاه‌ روژاوا، کوبانی و الشرق، همگی زیر نظر شورای آموزش عالی اداره خودگردان شمال و شرق سوریه در این منطقه فعالیت می‌کنند و در سال تحصیلی ۲۰۲۵-۲۰۲۴ پذیرای ۴ هزار و ۷۷۵ دانشجو بوده اند. این نهادها، با ساختارهای شورایی، چندزبانه و مشارکتی، تلاش کرده‌اند نظامی مستقل و بومی از آموزش عالی بنا کنند؛ نظامی که بر پایه هویت فرهنگی، زبان مادری، و توسعه بومی استوار است. در کنار این دانشگاه‌ها، آکادمی علوم اجتماعی مزوپوتامیا نیز با نگاهی فلسفی‌تر به مقوله آموزش، از سال ۲۰۱۳ آموزش‌هایی در حوزه نظریه اجتماعی، تاریخ و سیاست ارائه می‌دهد.

این نهادها، گرچه از نظر امکانات و اعتبار بین‌المللی با چالش مواجه‌اند، اما از نظر اندیشه و ساختار، الگوهای بدیلی را برای آموزش در جهان امروز پیشنهاد می‌کنند.

آکادمی‌های آلترناتیو در جهان؛ از مکزیک تا فلسطین

پدیده دانشگاه‌های مردمی یا آلترناتیو تنها به کُردستان محدود نیست. در سراسر جهان، نمونه‌هایی از نهادهای آموزشی شکل گرفته‌اند که در برابر نظم رسمی دانشگاهی ایستاده‌اند و سعی کرده‌اند دانش را به ابزاری برای مقاومت اجتماعی تبدیل کنند.

در مکزیک، دانشگاه «UniTierra» که توسط فعالان زاپاتیستی در اوآخاکا تأسیس شده، بدون ساختار رسمی یا مدرک دانشگاهی، بر آموزش زندگی‌محور و پیوند با جامعه بومی تمرکز دارد. در هند، جنبش علمی مردم (Jan Vigyan Andolan) آموزش علمی را به روستاهای دوردست برده است. در آمریکا، نهادهایی چون Free University of New York در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی، آموزش رادیکال و مشارکتی را در دستور کار قرار دادند. در فلسطین، دانشگاه‌هایی چون النجاح و بیت‌لحم، در بطن مقاومت ملی، به آموزش و حفظ فرهنگ مشغول‌اند.

ویژگی مشترک این نهادها، افقی بودن ساختار، استفاده از زبان‌های مادری غیر رسمی، پیوند با جامعه و تمرکز بر عدالت اجتماعی است. دانشگاه کُردی در آلمان نیز می‌کوشد در همین مسیر گام بردارد؛ مسیری که آموزش را نه صرفاً انتقال دانش، بلکه ابزاری برای قدرت‌بخشی به جوامع تحت ستم می‌داند.