مسیر شگفت‌انگیز حرکت الشرع از ادلب به واشنگتن چگونە پیمودە خواهد شد؟

افشین رسولپور

حرکت احمدالشرع (الجولانی) از دمشق بە واشنگتن از زمانی آغاز شد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با میانجی‌گری مستقیم پادشاهی عربستان سعودی نسبت به حضور وی در واشنگتن، گشایشی را نشان داد که در جریان سفر رئیس‌جمهور آمریکا به ریاض در ماه مه گذشته رقم خورد.

نظام نوپای دولت انتقالی سوریه بە رهبری یک جهادگرای سابق مسیر تحولی شگفت‌آور را پیموده است، اکنون کمتر از یک سال پس از به‌قدرت‌رسیدن احمد الشرع و تصدّی او بر ریاست، انتظار می‌رود که وی از سوی رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در واشنگتن استقبال شود.

در این میان ایالات متحده آمریکا نیز طرح پیشنهادی خود را برای صدور قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل ارائه کرده است که هدف آن لغو تحریم‌ها علیه رئیس‌جمهور سوریه و وزیر کشورش، انس الخطاب، عنوان شده است.

این روند از زمان گشایش آمریکا نسبت به الشرع، که با نقش‌آفرینی مستقیم عربستان همراه بود، آغاز و همچنان با مشارکت مستقیم ایالات متحده در امور سوریه، چه در سویدا و در تقابل با اسرائیل، و چه در تعامل با نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) و در جهت تقویت و بازسازی ارتش ملی سوریه تداوم یافتە است.

بر اساس تحولات نزدیک بە یکسال گذشتە، در حالی که الشرع همچنان نیازمند تحکیم پایه‌های قدرت دولت انتقالی خود در برابر جریان‌ها و نیروهای مختلف داخلی است، دیدار احتمالی وی با رئیس‌جمهور آمریکا، در کاخ سفید می‌تواند اعتبار و مصونیت قابل‌توجهی را برای وی به ارمغان بیاورد.

از منظر واشنگتن، این اقدام به منزله بازگشت سوریه به صف ما تعبیر می‌شود که از سوی تام باراک، فرستادە آمریکایی، بیان شده و کارنامە او در پیشبرد این رویکرد جدید در سوریه برجسته دانسته می‌شود.

این بازگشت در عمل به معنای فاصله‌گیری نسبی از محور روسیه است. اگرچە ارتباط با مسکو و مهم‌تر از آن، فاصله‌گرفتن از ایران به‌طور کامل قطع نشده است، اما سوریه همواره از منظر اسراتژیک برای ایالات متحده آمریکا حایز اهمیت فراوان بودە است.

اگرچە در دوره حکومت حافظ و سپس بشار اسد، دمشق بازیگری بود که از توان تأثیرگذاری هم در عرصه سیاست و هم امنیت برخوردار بود، اما اکنون به نظر می‌رسد نظام جدید رویکردی مستقیم‌تر در پیش گرفته و درصدد جابجا کردن جهت‌گیری‌های گذشته است.

در همین راستا، تام باراک، که معمولاً نقش خود در سوریه و لبنان را در هم می آمیزد، اما نسبت به لبنان مواضعی تند اتخاذ می‌کند، اخیراً نکاتی را بیان کرده است که مسیر حرکت الشرع، رئیس پیشین گروە جهادی هیات التحریرالشام را از حضور در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک تا سفر متعاقبش به واشنگتن ترسیم می‌کند. باراک در این بارە می‌گوید:

سوریه قطعهٔ گمشدە پازل صلح است و او خواستار لغو قانون قیصر شده است که به گفته او در برابر رژیم پیشین توجیه اخلاقی داشت، اما اکنون مردم سوریه را خفه می‌کند.

باراک می‌افزاید که سوریه دیگر آن سوریە سابق نیست، روابط خود را با ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحدە عربی، مصر و سایر کشورهای اروپایی بازسازی کرده و گفت‌وگوهای خود را با اسرائیل در رابطە با مشکلات مرزی آغاز نموده است.

در این میان دولت‌های مؤثر در حوزە کشورهای خلیج‌، به‌ویژه عربستان، و نیز ترکیه نقش محوری در گشودن درهای آمریکا، و به تبع آن درهای اروپا و جهان، به روی الشرع ایفا کرده‌اند.

باراک همچنین تأکید می‌کند که ثبات سوریه نخستین رکن امنیت شمال اسرائیل است، اما رکن دوم خلع سلاح حزب‌الله و آغاز گفت‌وگوهای مرزی با اسرائیل است که با کاهش نفوذ و حضور ایران در منطقه، به‌خصوص پس از آن‌که حضور راهبردی ایران در سوریه پیش‌تر کل کشورهای عربی منطقه را در معرض تهدید قرار می‌داد، همراه خواهد بود.

برخی تحلیل‌گران نیز بر این باورند که آمریکا در حال پذیرش گروه‌ها و گرایش‌هایی است که تا دیروز به‌عنوان جریان‌های افراطی شناخته می‌شدند، اما اکنون در جایگاهی قرار گرفته‌اند که در مبارزه با افراط‌گرایی دینی مشارکت می‌کنند.

از همین رو انتظار می‌رود این خواستە، در قالب امضای شرع مبنی بر مشارکت سوریه در ائتلاف بین‌المللی مبارزه با تروریسم در جریان سفرش به واشنگتن تجلی یابد.

با این همه، بە نظر می رسد کە راه احیای سوریه و بازسازی ساختارهای زیربنایی آن همچنان طولانی و دشوار باقی می‌ماند. گزارش‌ها حاکی از آن است که وضعیت انسانی در نقاط مختلف این کشور همچنان بحرانی است.

علاوە بر حل نشدن مسالە دروزی‌ها و بحران انسانی در سویدا، مسالە کُرد کە در قالب خودمدیریتی شمال-شرق (روژآوا) در سوریە تبلور یافتە است، تاکنون همچنان محل مناقشە بودە و الشرع بە دلیل آنکە تحت نفوذ سیاست‌های ترکیە است، قادربە حل آن نبودە است.

با این وجود، حمایت و پشتوانە آمریکایی‌ها می‌تواند اهرم مهمی برای کشوری باشد که از منظر موقعیت جغرافیایی و نقش منطقه‌ای‌اش همچنان حیاتی بودە و می‌تواند دریچه‌های گسترده‌ای را برای سرمایه‌گذاری در بازسازی زیربناها و احیای اقتصاد ویران‌شده‌اش فراهم آورد.

از همین رو، سوریه همچنان میدان رقابت ژئوپلیتیک میان قدرت‌های منطقه‌ای خواهد ماند و این رقابت، پیش‌بینی سرنوشت نظام جدید سیاسی در این کشور، با تنوعات اتنیکی و مذهبی را دشوار می‌سازد.