نئاندرتال‌ها در غار کُناخرس کرمانشاه؛ ملاقات با انسانهای امروزی
- Arena Website
- May 5
- 3 min read
کاوش‌های باستان‌شناسی در غار کُناخرس در ارتفاعات کرمانشاه، شواهد تازه‌ای از زندگی انسانهای نئاندرتال را در این ناحیه آشکار کرده است. یافته‌های به‌دست‌آمده از این عملیات میدانی که در قالب «گمانه‌زنی اضطراری» انجام شد، نشان می‌دهد که این غار در بازه‌ای میان ۴۰ تا ۸۰ هزار سال پیش به‌طور مکرر مورد استفاده انسانهای دوره پارینه‌سنگی قرار گرفته است.
آخرین یافتەهای باستان‌شناسی در استان کرمانشاە حاکی از یافتەهای جدیدی در رابطە با نحوە زندگی انسانهای نئاندرتال هستند.
بنابە گزارش ایسنا، نعمت حریری، سرپرست پروژه باستان‌شناسی در غار کُناخرس در ارتفاعات کرمانشاه،، اعلام کرد: با توجه به تخریب‌های گسترده‌ای که در سال‌های اخیر بر این محوطه وارد شده بود، هماهنگی‌های لازم با اداره کل میراث فرهنگی استان انجام و پس از دریافت مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی، گمانه‌زنی در ارتفاعات کرمانشاه آغاز شد. این اقدام اضطراری با هدف نجات فوری داده‌های فرهنگی و زیستی در معرض نابودی و در واکنش به تهدیدهای محیطی و انسانی اجرا شد. به گفته‌ی حریری:
در این غار، آثاری از جمله ابزارهای سنگی، بقایای استخوان‌های حرارت‌دیده و لایه‌های خاکستر ناشی از آتش‌افروزی انسانی کشف شد.
در چنین عملیات‌هایی که به عنوان اقدامات نجات‌بخشی شناخته می‌شوند، تیم‌های باستان‌شناسی در زمانی محدود و با امکانات اندک، اقدام به ثبت، بررسی و مستندسازی محوطه‌هایی می‌کنند که در خطر نابودی کامل قرار دارند. این اقدامات به‌ویژه زمانی اهمیت می‌یابد که با محوطه‌هایی دارای ارزش بالای فرهنگی، مانند غار کُناخرس، مواجه باشیم.
غار کُناخرس در ارتفاعی نزدیک به ۱۹۰۰ متر از سطح دریا، در کوهستان آژوان قرار گرفته و بخشی از بلوک کارستی بیستون ـ شاهو به‌شمار می‌رود؛ منطقه‌ای با ساختار آهکی و فرسایشی که با شکل‌دهی به غارها و پناهگاه‌های طبیعی، از دیرباز یکی از زیستگاه‌های انسان در دوران پلیستوسن بوده است
شواهدی از زندگی پیچیده و تنوع غذایی نئاندرتال‌ها
در میان یافته‌ها، ابزارهای سنگی منتسب به فرهنگ موستری زاگرسی، آثاری از حرارت‌دیدگی استخوان جانورانی مانند خرس غار، اسب‌سانان، بزسانان، شغال و خرگوش و حتی شواهدی نادر از مصرف لاک‌پشت برکه‌ای به چشم می‌خورد. این تنوع در منابع غذایی، تصویری تازه از سبک معیشت نئاندرتال‌ها در ارتفاعات ایران ارائه می‌دهد.
حریری با اشاره به دیدگاه‌های جدید علمی گفت: «امروزه نئاندرتال‌ها دیگر تنها به‌عنوان گونه‌ای ابتدایی و فرودست شناخته نمی‌شوند. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد آن‌ها از توانایی‌های شناختی و فرهنگی پیچیده‌ای برخوردار بوده‌اند.»
کشف‌های گذشته؛ دندان وزمه و کودک باوه‌یوان
یافته‌های جدید در غار کُناخرس در ادامه‌ی خط پژوهشی‌ای قرار دارد که در سال‌های اخیر نام کرمانشاه را در نقشه‌ی جهانی مطالعات انسان‌شناسی ثبت کرده است. در سال ۱۳۹۸، پژوهشگران دندانی متعلق به کودک نئاندرتالی را که حدود ۶ تا ۱۰ سال سن داشته، در غار وزمه کشف کردند. این دندان بعدها با تصویربرداری سه‌بعدی و برش‌نگاری پرتو ایکس مورد تحلیل قرار گرفت و در سال ۲۰۱۹، مجله‌ی بین‌المللیArchaeology Magazineآن را یکی از ۱۰ کشف برتر باستان‌شناسی جهان معرفی کرد.
باوه‌یوان؛ شاهدی برای برخورد نئاندرتال‌ها و انسانهای مدرن
دکتر سامان حیدری گوران، سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه‌ی باستانی "باوه یوان" و دانش آموخته دانشگاه توبینگن آلمان و عضو دانشگاه کمبریج، در مجموعه‌ای از کاوش‌ها در منطقه‌ی دره ناودرون کرمانشاه می‌گوید: در غار و پناهگاه صخره‌ای باوه‌یوان شواهدی از استقرار همزمان انسانهای نئاندرتال و انسانهای امروزی (هوموساپینس) کشف شده است. به گفته‌ی او، بقایای یک کودک نئاندرتالی که حدود ۴۴ تا ۴۱ هزار سال پیش در این ناحیه می‌زیسته، در کنار ابزارهای سنگی متعلق به انسانهای مدرن یافت شده است.
وی همچنین معتقد است:
به‌احتمال بسیار زیاد، این دو گونه‌ی انسانی در کرمانشاه یکدیگر را ملاقات کرده‌اند و شاید حتی پیوند خویشاوندی برقرار کرده باشند.
پژوهش‌های ژنتیکی امروزی نیز این فرضیه را تأیید می‌کنند؛ چراکه حدود ۲ تا ۴ درصد از ژنوم انسانهای غیرآفریقایی امروزی از نئاندرتال‌ها به ارث رسیده است.
اورامان و زاگرس؛ زیست‌بوم مطلوب نئاندرتال‌ها
بر پایه‌ی پژوهش‌های میدانی، نئاندرتال‌ها به‌سبب ساختار بدنی قوی‌شان، توانایی بالایی برای حرکت در زیست‌بوم‌های کوهستانی و صخره‌ای داشتند. از این رو، مناطق کوهستانی مانند اورامانات و زاگرس مرکزی با تنوع زیستی بالا، از جمله زیستگاه‌های مطلوب آن‌ها بوده است.
حیدری گوران همچنین افزود:
مطالعات ما در غارهای دیگری مانند گلیمگوش نیز نشان داده که انسانهای امروزی حدود ۴۳ تا ۴۱ هزار سال پیش در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند. این هم‌زیستی زمانی، احتمال برخورد و حتی امتزاج ژنتیکی را بالا می‌برد.
کرمانشاه، تقاطع تکاملی دو گونه انسانی
مجموعه‌ی شواهد باستان‌شناسی از غارهای کُناخرس، باوه‌یوان، وزمه و گلیمگوش اکنون کرمانشاه را به یکی از کانون‌های مهم در مطالعات مربوط به گذار از پارینه‌سنگی میانی به نوین تبدیل کرده‌اند.
اگر فرضیه‌ی برخورد و پیوند انسانهای نئاندرتال با هوموساپینس‌ها در کرمانشاه بیشتر مستند شود، این منطقه نه‌تنها محل زیست، بلکه محل برخورد و آمیزش تاریخی دو گونه‌ی انسانی خواهد بود. منطقه‌ای که در لابه‌لای سنگ‌ها، خاکسترها، و ابزارهایش، ردپای آغاز بخشی از ما را نگه داشته است.
