آنچه واشنگتن از مذاکرات هسته‌ای با تهران می‌خواهد؛ آیا توافق خوب با ایران ممکن است؟
- Arena Website
- May 30
- 4 min read
نشریه فارین‌افرز در گزارشی تحلیلی، چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشنگتن بررسی کرده و به موانع، فرصت‌ها و ملاحظات کلیدی برای دستیابی به یک توافق جدید پرداخته است. این گزارش با مرور تحولات از زمان خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای برجام آغاز می‌شود و ضمن تحلیل شرایط فعلی، پیشنهادهایی برای رسیدن به یک توافق قابل اتکا مطرح می‌کند.
فارین افرز در یادداشت منتشر شدە خود با اشارە بە غافلگیرکنندەبودن احیای مذاکرات هستەای با ایران بر خلاف اجماع عمومی جهانی این سوال را مطرح نمودە است کە آیا دستیابی بە یک توافق خوب با ایران مکان پذیر خواهد بود یا خیر.
این گزارش بر این باور است با توجه به اینکه ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از برجام خارج و دولت بایدن نیز طی چهار سال گذشته نتوانست به توافقی جایگزین برسد، چشم‌انداز دستیابی به توافقی جدید بسیار ضعیف به نظر می‌رسید.
از سوی دیگر طی هفت سال گذشته، ایران به اندازه‌ای اورانیوم غنی‌شده با غنای ۶۰ درصدی و نزدیک به درجه تسلیحاتی تولید کردە است که برای ساخت چندین کلاهک کافی بە نظر می رسد.
به باور نویسنده گزارش فارین‌افرز، دو طرف با وجود خصومت دیرینه میان‌شان، انگیزه‌هایی قوی برای رسیدن به یک توافق دارند:
ترامپ خواهان برقراری ثبات نسبی در خاورمیانه و تقویت وجهه خود به‌عنوان یک «معامله‌گر بزرگ» است و ایران نیز که تحت فشار شدید تحریم‌های آمریکا است، درپی کاهش تنش‌ها و بازسازی اقتصادی‌ست.
گزارش در عین حال تصریح می‌نماید که مشکلات ریشه‌داری همچون نگرانی آمریکا نسبت تداوم غنی‌سازی در ایران، حمایت تهران از نیروهای نیابتی در منطقه، و تردید ایران به پایبندی واشنگتن به هر توافق جدید، مذاکرات را پیچیده کرده است.
همین پیچیدگی است که آنگونه که در گزارش آمده است، دو طرف را ناچار می‌کند برای حصول توافق امتیازات دردناکی به طرف مقابل بدهند.
این گزارش در ادامه پیشنهاد می‌کند:
در هر توافق جدیدی، واشنگتن باید بر تن‌دادن ایران به شفاف‌سازی و نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از جمله پذیرش پروتکل الحاقی، ارائه دسترسی کامل به تجهیزات سانتریفیوژ و مکان‌های ذخیره‌سازی آن‌ها پافشاری کند. نیز تهران باید متعهد شود که فعالیت‌های مرتبط با تسلیحات هسته‌ای را کنار گذاشتە و اجازه دهد بازرسان درباره چگونگی استفاده از تجهیزات هسته‌ای به‌ویژه در سایت‌های نظامی تحقیق کنند، موضوعی که در توافق برجام وجود نداشت.
به عبارت دیگر، نظارت شدید بر برنامه هسته‌ای ایران و شفافیت کامل تهران، دو نکته کلیدی است که گزارش فارین افرز به عنوان شرط توفیق هر نوع توافقی مطرح کرده است. در گزارش همچنین اشارە شدە است کە بدون نظارت دقیق، ایالات متحده نمی‌تواند مطمئن شود که ایران اقدام به پنهان‌سازی ذخایر اورانیوم، ساخت سانتریفیوژ در سایت‌های مخفی، یا بازسازی تأسیسات اعلام‌شده نکرده است. در نتیجه، حذف نظارت شدید در ازای کاهش ذخایر یا کاهش موقت غنی‌سازی، می‌تواند به توافقی ضعیف‌تر از برجام منجر شود. توافقی که به ایران اجازه دهد بدون نظارت واقعی به فعالیت‌های هسته‌ای خود ادامه دهد، ممکن است امنیت ایالات متحده و متحدانش را کمتر کند تا بیشتر.
با همه این اوصاف، گزارش فارن افرز نسبت به پذیرش همه شروط آمریکا از سوی ایران، به‌ویژه توقف کامل غنی‌سازی، تردید دارد. بنا بر این گزارش، ایران تاکنون به هیچ‌وجه کنار گذاشتن برنامه غنی‌سازی را نپذیرفته و این برنامه را سرمایه‌گذاری راهبردی خود می‌داند. در همین راستا، پیشنهادهایی همچون مشارکت با عربستان سعودی یا تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای برای غنی‌سازی مطرح شده‌‌اند که می‌توانند پیچیدگی‌هایی مانند ایجاد پوشش برای برنامه‌های مخفی داشته باشند.
گزارش همچنین، با اشاره به پیشرفت ایران در طراحی سانتریفیوژهای جدید و احتمال وجود تأسیسات مخفی، دستیابی به توافقی قابل راستی‌آزمایی را چالش‌برانگیز می‌داند.
علاوه بر این، گزارش تصریح می‌کند که ایالات متحده به واکنش متحدان منطقه‌ای‌اش، به‌ویژه اسرائیل توجه نماید.
اسرائیل نسبت به هرگونه توافقی با ایران تردید دارد. توافقی که تهدید برنامه هسته‌ای ایران را کاهش ندهد یا حمایت ایران از گروه‌های نیابتی‌اش را محدود نکند، ممکن است باعث شود این کشور به دنبال اقدامات پیشگیرانه یا حتی حمله نظامی باشد. از این رو، هر توافقی باید نه‌تنها نگرانی‌های فنی بلکه اضطراب‌های استراتژیک منطقه‌ای را نیز در نظر بگیرد.
از این‌رو فارین افرز هشدار می‌دهد:
تمرکز بیش از حد بر جنبه‌های نمادین یا موقتی برنامه‌ی هسته‌ای ایران و نادیده گرفتن الزامات فنی پایدار برای شفافیت و راستی‌آزمایی، باعث شکست دوباره خواهد شد.
از سوی دیگر فارین‌افرز با تأکید بر سیاست تحریم های آمریکا علیە ایران بە عنوان یک برگ برنده مهم بر این باور است کە امکان ارائه تخفیف مرحله‌ای و مشروط در تحریم‌ها می‌تواند ایران را به پذیرش محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای وادار کند.
به‌عنوان مثال، اگر ایران غنی‌سازی را متوقف کند، واشنگتن می‌تواند بخشی از تحریم‌های اقتصادی را رفع کند، در حالی که تحریم‌های مربوط به فناوری‌های دوگانه، سپاه پاسداران و نیروهای نیابتی باقی بمانند.
در پایان، فارین‌افرز هشدار می‌دهد که زمان برای حصول بە توافق به‌سرعت در حال از دست رفتن است. با توجه به پیشرفت چشمگیر برنامه هسته‌ای ایران و کاهش توان نیروهای نیابتی‌اش در منطقه، تهران ممکن است بیش از هر زمان دیگری به عبور از آستانه هسته‌ای نزدیک شده باشد.
در چنین شرایطی، ایالات متحده باید ضمن حفظ آمادگی برای اقدام نظامی در صورت لزوم، تمام تلاش خود را برای رسیدن به توافقی جامع و واقع‌بینانه به‌کار گیرد—توافقی که به باور نویسنده گزارش، اگرچه ممکن است کامل نباشد، اما می‌تواند جلوی بحران قریب‌الوقوع را بگیرد و مبنایی برای ثبات درازمدت در منطقه فراهم سازد
