اروپا در آستانه نظمی نوین هشتادمین سالگرد پیروزی در جنگ را گرامی می‌دارد

در هشتادمین سالگرد شکست نازیسم، کشورهای اروپایی امروز با برگزاری مراسم رسمی، فرهنگی و نظامی، سالگرد پایان جنگ جهانی دوم را گرامی می دارند. این مراسم در حالی برگزار می‌شود که تهدیدات ژئوپولیتیکی، جنگ در اوکراین و چالش‌های امنیتی جدید، نظم جهانی پس از سال ۱۹۴۵ را با پرسش‌های تازه‌ای مواجه کرده و اروپا را بە بازتعریف نقش خود در جهان جدید فرا میخواند.

در ۸ مه ۲۰۲۵، اروپا هشتادمین سالگرد پیروزی بر آلمان نازی و ایتالیای فاشیست در جنگ جهانی دوم را با مجموعه‌ای از مراسم‌های رسمی، فرهنگی و نظامی گرامی میدارد. این روز که با نام "روز پیروزی در اروپا" شناخته می‌شود، سالگرد تسلیم بی‌قید و شرط آلمان نازی در سال ۱۹۴۵ است. با این حال، پایان کامل جنگ در ۲ سپتامبر و با تسلیم ژاپن پس از بمباران هیروشیما و ناکازاگی توسط آمریکا محقق شد. مراسم امسال در حالی برگزار می شود که سایه تهدیدهای ژئوپولیتیکی، جنگ در اوکراین و نگرانی‌های امنیتی بر فضای سیاسی اروپا سنگینی می‌کرد.

هشتادمین سالگرد پیروزی در اروپا؛ یادآوری تاریخی

در بریتانیا، مراسم رسمی در کلیسای وست‌مینستر با حضور شاه چارلز و نخست‌وزیر کیراستارمر برگزار خواهد شد. در سراسر کشور، رژه‌های نظامی، جشن‌های خیابانی و سکوت دو دقیقه‌ای برای یادآوری قربانیان جنگ برگزارمی‌شود. در فرانسه، رئیس‌جمهور امانوئل مکرون در مراسم رسمی تاج گلی در پای مجسمه شارل دوگل قرار خواهد داد و شعله ابدی را در آرامگاه جنگجوی گمنام در پای دروازه پیروزی در خیابان شانزلیزه دوباره روشن می کند و از سربازان بازدید می کند.

در این بارە، وزارت دفاع فرانسه این هفته در بیانیه‌ای اعلام کرد:

هشتادمین سالگرد پیروزی ۸ مه ۱۹۴۵، بیش از هر زمان دیگری، مسئولیتی مضاعف را ایجاب می‌کند: مسئولیتی برای آخرین شاهدان بازمانده جنگ و نیز نسل جوان‌تر.

 آلمان برای نخستین بار ۸ مه را تعطیل عمومی اعلام کرده و در برلین مجموعه‌ای از بزرگداشت‌ها، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های فرهنگی در یادبود جنگ جهانی دوم برگزار می‌شود. صدراعظم جدید این کشور، فریدریش مرتس در این مراسم‌ها شرکت می‌کند و بر مسئولیت‌های تاریخی آلمان در حفظ صلح و دموکراسی تأکید خواهد کرد. در این روز، یادبودهای مختلفی در اردوگاه‌های کار اجباری نازی‌ها نیز برگزار می شود و نقش این مراکز در تاریخ جنگ جهانی دوم به یاد آورده می‌شود.

جنگ جهانی دوم که از سال ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ به طول انجامید، یکی از مرگبارترین و مخرب‌ترین فجایع تاریخ بشری بود. این جنگ با تلفات حدود ۷۰ تا ۸۵ میلیون کشته معادل ۳ درصد از کل جمعیت آن زمان، نه‌تنها بر تاریخ اروپا، بلکه بر نظم جهانی نیز تأثیرات عمیقی گذاشت.

پس از پایان جنگ، جهان به‌طور کامل تغییر کرد: فروپاشی امپراتوری‌های استعماری، تقسیم آلمان، آغاز جنگ سرد، تشکیل دو بلوک قدرت در شرق و غرب و تأسیس سازمان ملل متحد از جمله تحولات عمده‌ای بودند که پس از جنگ رخ دادند. همچنین، مفاهیم حقوق بشری، جنایت جنگی و نسل‌کشی به‌طور رسمی وارد چارچوب حقوق بین‌الملل شدند.

تأثیرات جنگ جهانی دوم بر ایران

جنگ جهانی دوم اگرچه بدون مشارکت مستقیم ایران در میدان‌های نبرد صورت گرفت، اما آثار عمیق و گسترده‌ای بر ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور برجای گذاشت.

در سال ۱۹۴۱، نیروهای بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی، به دلیل نگرانی از روابط نزدیک رضاشاه با آلمان نازی، به ایران حمله کردند و کشور را به اشغال خود درآوردند. در پی این اشغال، رضاشاه از سلطنت خلع و فرزندش محمدرضا پهلوی به‌عنوان شاه جدید بر تخت نشست.

اشغال نظامی ایران با بروز بحران‌های جدی انسانی و اقتصادی همراه بود. قحطی گسترده، افزایش فقر، و بی‌ثباتی ناشی از حضور نیروهای بیگانه، میلیون‌ها ایرانی را به کام مرگ یا رنج و فلاکت کشاند. افزون بر این، ایران به عنوان مسیر حیاتی ارسال کمک‌های نظامی و لجستیکی متفقین به جبهه شرقی در شوروی ایفای نقش کرد و به همین دلیل، اهمیتی استراتژیک برای قدرت‌های جهانی یافت. همچنین، در سال ۱۹۴۳ کنفرانس مهم تهران با حضور سران سه کشور متفق (استالین، روزولت و چرچیل) در تهران برگزار شد، که به نوبه خود موقعیت ایران را در معادلات بین‌المللی برجسته ساخت.

تحولات ناشی از جنگ، بستر مناسبی را برای رشد جریان‌های سیاسی نوظهور در ایران فراهم آورد. احزاب و گروه‌های ملی‌گرا، چپ‌گرا و ضداستعماری در این دوره تقویت شدند. شکل‌گیری حزب توده و بعدها نهضت ملی شدن صنعت نفت، از پیامدهای مستقیم فضای سیاسی و اجتماعی پس از جنگ بود.

از سوی دیگر، ناتوانی حکومت مرکزی در کنترل شرایط بحرانی، زمینه را برای افزایش مداخله قدرت‌های خارجی در امور داخلی ایران فراهم کرد و نقش و نفوذ آنان در سرنوشت کشور را به طرز بی‌سابقه‌ای گسترش داد.

در آستانە نظم نوین جهانی

هشتادمین سالگرد پیروزی اروپا بر نازیسم و فاشیسم در شرایطی برگزار می‌شود که تهدیدات ژئوپولیتیکی جدید و نگرانی‌های جهانی، نظم جهانی پس از جنگ دوم جهانی را به چالش کشیده است. جنگ در اوکراین، که هنوز ادامه دارد، تنش‌ها در اروپا را دوباره زنده کرده است و شکنندگی ساختار امنیتی پس از سال ۱۹۴۵ را نمایان کرده است.

رهبران اروپایی، از جمله امانوئل ماکرون، بر اهمیت حفظ حافظه جمعی برای جلوگیری از تکرار تاریخ تأکید کرده‌اند. مکرون گفته است: «در جهانی پرآشوب، حافظه جمعی مهم‌تر از همیشه است.»

در بریتانیا دولت در سال ۲۰۲۴ تصمیم گرفت بودجه دفاعی را به  ۲.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی افزایش دهد. همچنین، فرانسه بودجه دفاعی خود را در همین سال تا یک سوم بودجه از قبیل تعیین شده افزایش داد و آن را به ۴۰۰ میلیارد یورو رساند.

از سوی دیگر، ایالات متحده که زمانی نقش اصلی را در امنیت اروپا ایفا می‌کرد، اکنون به نظر می‌رسد که از نقش سنتی خود فاصله گرفته است. اظهارات و اقدامات اخیر واشنگتن، به‌ویژه در دوران ترامپ و پس از آن، نشان‌دهنده تغییرات اساسی در روابط ترنس‌آتلانتیک و نگرانی‌های جدید در خصوص امنیت اروپا است.

در نهایت، هشتادمین سالگرد پیروزی در اروپا به‌عنوان فرصتی برای بازنگری در وضعیت جهانی و جایگاه اروپا در دنیای امروز است. اروپا اکنون با تهدیدات جدید امنیتی و سیاسی مواجه است که به‌ویژه با قدرت‌گیری چین و بازسازی اقتدار روسیه تشدید شده است.

این چالش‌ها بر پیچیدگی‌های امنیتی و سیاست‌های دفاعی در سطح جهانی تأثیر می‌گذارند و موجب شده‌اند که اتحادیه اروپا بیشتر از هر زمان دیگری بر تقویت دفاع خود تأکید کند.کامنت ها :هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم در اروپا، یادآور نقطه عطفی در تاریخ معاصر و آغاز دوره‌ای از بازسازی و نظم بین‌المللی است.

مراسم گرامی‌داشت ۸ مه، فرصتی برای بازخوانی تاریخ جنگ جهانی دوم و بررسی پیامدهای سیاسی، اجتماعی و امنیتی آن در جهان امروز فراهم می‌کند.همزمان با بزرگداشت سالگرد پیروزی در اروپا، تحولات ژئوپولیتیکی کنونی ضرورت توجه به درس‌های تاریخی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی را برجسته می‌سازد.