ایران فعالیتهای هستەای خود را در سایت زیرزمینی کلنگ کوە افزایش دادە است

ایران پس از حملات گسترده آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای‌اش در ژوئن گذشته، فعالیتهای خود درا در یک سایت زیرزمینی عمیق را سرعت بخشیده است. تصاویر ماهواره‌ای تازه که روزنامه واشنگتن پست منتشر کرده، است حاکی از شدت فعالیت در مجتمع موسوم به کوه کلنگ است. این سایت در جنوب تأسیسات هسته‌ای نطنز واقع شده و هرگز تحت بازرسی بین‌المللی نبوده است.

به نوشته روزنامه واشنگتن پست، ساخت‌وسازهای جدید در این منطقە می‌تواند نشانه تلاش تهران برای بازسازی یا محافظت از بخش‌های حساس برنامه هسته‌ای خود باشد؛ بخشی که در ماه‌های اخیر ضربه‌های کم‌سابقه‌ای دریافت کرده است.

تسریع ساخت‌وساز در کوه کلنگ در حالی رخ می‌دهد که بە برنامه هسته‌ای ایران ضربات شدیدی وارد شدە، اما نشانه‌های بازسازی و مقاومت همچنان دیده می‌شود.

با توجه به سابقه تنش میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای، تحلیلگران هشدار می‌دهند که انتقال فعالیت‌های حساس به زیر زمین می‌تواند بحران تازه‌ای در روابط تهران با آژانس و قدرت‌های جهانی را ایجاد کند.

در عین حال، مقام‌های ایرانی می‌گویند تصمیم نهایی درباره همه مسائل هسته‌ای با رهبر انقلاب، آیت‌الله علی خامنه‌ای است و تا زمانی که این سیاست تغییر نکند، احتمالاً «کوه کلنگ» و سایت‌های مشابه نقشی کلیدی در آینده برنامه هسته‌ای ایران ایفا خواهند کرد.

ایران در سال ۲۰۲۰ برای نخستین بار اعلام کرد که در حال ساخت مجموعه‌ای زیرزمینی در نزدیکی نطنز است.

مقام‌های ایرانی آن زمان گفتند این مجموعه قرار است کارخانه جدیدی برای مونتاژ سانتریفیوژها باشد. این کارخانه قرار بود جایگزین یک سایت سطح زمینی شود که در یک عملیات تخریبی نابود شد.

اما کارشناسان می‌گویند مقیاس و عمق تأسیسات جدید، پرسش‌هایی درباره هدف واقعی آن برانگیخته است. برخی تحلیلگران حدس می‌زنند این مجموعه ممکن است برای غنی‌سازی اورانیوم یا ذخیره مواد حساس هسته‌ای استفاده شود.

تصاویر ماهواره‌ای

بررسی واشنگتن پست که با کمک کارشناسان مستقل انجام شده سه تغییر عمده را از زمان حملات ژوئن ثبت کرده است: تکمیل تقریباً کامل حصار امنیتی اطراف سایت، تقویت ورودی یک تونل و افزایش چشمگیر حجم مواد حفاری‌شده است.

جوزف راجرز از مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی به روزنامه واشنگتن پست گفته است کە حضور کامیون‌های حمل خاک، تریلرها و دیگر تجهیزات سنگین نشان می‌دهد کار در این سایت زیرزمینی همچنان ادامه دارد.

کارشناسان برآورد کرده‌اند سالن‌های در حال حفاری در عمق ۸۰ تا ۱۰۰ متری کوه ساخته می‌شوند که عمق آنها حتی از تأسیسات فوردو، یکی از حفاظت‌شده‌ترین سایت‌های ایران، نیز بیشتر است.

در ماه ژوئن گذشته، آمریکا و اسرائیل در عملیاتی هماهنگ چندین سایت هسته‌ای ایران را هدف قرار دادند.

گزارش‌ها حاکی است بمب‌افکن‌های بی-۲ آمریکا بمب‌های نفوذی سنگین بر تأسیسات نطنز و فوردو پرتاب کردند و موشک‌های تاماهاوک به مجتمع اصفهان اصابت کرد.

مؤسسه علم و امنیت بین‌المللی در گزارشی گفته است حدود ۲۲ هزار سانتریفیوژ ایران در این حملات نابود یا از کار افتاده‌اند و برای نخستین بار در ۱۵ سال اخیر ایران «مسیر مشخصی برای تولید اورانیوم با غنای تسلیحاتی ندارد».

مقام‌های ایرانی تاکنون هدف دقیق سایت کوه کلنگ را تأیید نکرده‌اند. ناظران می‌گویند شتاب گرفتن ساخت‌وساز پس از حملات اخیر نشان می‌دهد تهران می‌خواهد بخشی از فعالیت‌های حساس را به زیر زمین منتقل کند تا از حملات آینده در امان باشد.

جفری لوئیس، کارشناس هسته‌ای در مرکز مطالعات عدم اشاعه جیمز مارتین به واشنگتن پست گفته است:

پس از حمله، ایران ممکن است تصمیم گرفته باشد تأسیساتش را برای انتقال فعالیت‌های اضافی به زیرزمین گسترش دهد.

 پیش از حملات ژوئن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داده بود ایران حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ذخیره کرده است که یک گام تا سطح تسلیحاتی (۹۰ درصد) فاصله دارد. اما اکنون مشخص نیست این مواد کجا نگهداری می‌شوند.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس انرژی اتمی نیز در گفت‌وگویی با شبکه آمریکایی پی‌بی‌اس آظهار داشتە است کە این مواد در زیر زمین مدفون شده‌اند.

برخی مقام‌های اطلاعاتی آمریکا نیز به قانون‌گذاران گفته‌اند احتمالاً بخش زیادی از این مواد در آوار سایت‌های اصفهان و فوردو گیر افتاده است. با این حال، نبود اطلاعات روشن نگرانی‌هایی را درباره استفاده مخفیانه از این ذخایر برای ساخت اجزای یک سلاح هسته‌ای ایجاد کرده است.

روابط پرتنش با آژانس و واکنش آمریکا و اسرائیل

در ۹ سپتامبر، تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافق کردند دسترسی بازرسان دوباره برقرار شود. اما مقام‌های ایرانی از آن زمان این توافق را در سایه تهدید بازگشت تحریم‌های بین‌المللی زیر سؤال برده‌اند.

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در گفت‌وگو با برنامه «فرانت‌لاین» پی‌بی‌اس تهدید کرد در صورتیکە تحریم‌ها بازگردانده شوند ایران همکاری خود با آژانس را پایان خواهد داد.

او درباره سایت کوه کلنگ پاسخ روشنی نداد و گفت: «هیچ‌یک از مکان‌ها را رها نکرده‌ایم، اما ممکن است در آینده ادامه یابند یا تعطیل شوند.»

کاخ سفید اعلام کرده است تحرکات ایران را با دقت زیر نظر دارد. در این بارە، یک مقام آمریکایی به واشنگتن پست گفتە است:

دولت آمریکا به نظارتهای خود بر تمامی تلاشهای ایران بە منظور بازسازی برنامه هسته‌ای خود ادامه خواهد داد و رئیس‌جمهور ترامپ هرگز به ایران اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای نخواهد داد.

رسانه‌های اسرائیلی نیز به نقل از منابع امنیتی گزارش داده‌اند که بازسازی برخی سایت‌های موشکی ایران که پیش‌تر هدف حملات قرار گرفته بودند، ادامه دارد.

کارشناسان مستقل می‌گویند عمق و گستردگی تأسیسات زیرزمینی جدید ایران باعث می‌شود حمله نظامی به آن دشوارتر باشد. به گفته آنان، این تأسیسات ممکن است در نهایت به ایران اجازه دهد بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای خود را حتی پس از حملات گسترده حفظ کند.

برخی تحلیلگران این اقدام را بخشی از «استراتژی تدافعی» ایران، یعنی انتقال فعالیت‌های حساس به مکان‌هایی که بمب‌های نفوذی هم به‌سختی به آنها می‌رسند، قلمداد می کنند. با وجود تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های متعدد، پرسش‌های کلیدی همچنان باقی است:

آیا سایت «کوه کلنگ» صرفاً یک کارخانه مونتاژ سانتریفیوژ است یا کارکردی حساس‌تر دارد؟ ذخایر اورانیوم با غنای بالا اکنون کجا نگهداری می‌شود؟ ایران چه زمانی و چگونه می‌تواند فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر بگیرد؟

پاسخ به این پرسش‌ها به‌گفته کارشناسان تا حد زیادی به سطح همکاری ایران با آژانس و میزان فشارهای بین‌المللی بستگی دارد.