انتخابات کرکوک: رقابت اتنیکی در سایهی نفوذ منطقهای
- Arena Website
- Oct 17
- 3 min read
در آستانهی انتخابات پارلمانی عراق در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵، کرکوک بار دیگر به میدان سنجش توازن اتنیکی و سیاسی در عراق بدل شده است. این استان، درهمتنیده از رقابت کردها، عربها و ترکمنها، نمادی از بحران دیرپای دولتسازی شکست خوردە و مدیریت تنوع در عراق است. انتخابات پیشرو آزمونی برای ظرفیت نهادهای فدرال در حفظ بیطرفی و شاخصی برای سنجش نفوذ منطقهای تهران و آنکارا در شمال عراق خواهد بود.
در آستانهی انتخابات پارلمانی ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵، استان نفتخیز کرکوک بار دیگر به صحنهای برای سنجش توازن ملی و نفوذ سیاسی در عراق بدل شده است.
در همین راستا، کمیسیون مستقل انتخابات اعلام کرده است کە بیش از ۹۵۸ هزار رأی دهندهی واجد شرایط برای انتخاب ۱۲ نماینده، بهعلاوهی یک کرسی سهمیهای مسیحیان، ثبتنام کردهاند.
بیش از ۲۵۰ نامزد، از جمله ۷۳ زن، در این رقابت حضور دارند. کرکوک با جمعیتی متشکل از کردها، اعراب، ترکمنها و اقلیتهای مسیحی، از دیرباز نمونهای از پیچیدگی سیاسی و اتنیکی عراق بوده است.
تنشهای ناشی از این پێچیدگی ریشه در سیاستهای عربیسازی دههی ۱۹۷۰ داشتە و با سقوط صدام حسین و عدم اجرای ماده ۱۴۰ قانون اساسی دربارهی عادیسازی و همهپرسی، همچنان ادامه یافتە است.
کُردها در انتخابات استانی ۲۰۲۳ موفق شدند ۷ کرسی از ۱۶ کرسی شورای استان را به دست آورند و نهایتا پست استاندار را که پس از برگزاری همهپرسی ۲۰۱۷ از آنها گرفته شده بود بازپس بگیرند.
اگرچه امیدهایی مبنی بر توافق احزاب کُرد برای تشکیل یک فهرست مشترک وجود داشت، اما اینبار نیز احزاب کُرد با چند فهرست جداگانه وارد میدان میشوند.
حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان هر کدام فهرست مستقلی را ارائه دادە و ائتلافهای کوچکتری از جریانهای اسلامی، عدالتطلب و چپ نیز به آن افزوده شدهاند.
رهبران کُرد با وجود این شکافها، بر ضرورت هماهنگی در حوزههای کلیدی و پایبندی به ماده ۱۴۰ تأکید داشتە و آن را تضمینی برای بازگرداندن جایگاه کرکوک در چارچوب اقلیم کردستان میدانند. در مقابل، احزاب عربی و ترکمنی هشدار میدهند که کُردها نباید از انتخابات برای تحکیم کنترل منطقهای استفاده کنند.
در اردوگاه عربی نیز تصویر مشابهی از تفرقه به چشم میخورد. گروههای عرب کرکوک، که حدود ۳۰ درصد جمعیت استان را شامل میشوند، با چندین فهرست در انتخابات شرکت کردهاند: از حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی تا ائتلافهای عزم العربی به ریاست راکان الجبوری و فهرست حسم به رهبری ثابت العباسی.
فعالان عرب بیم آن را دارند که تعدد فهرستها آرا جمعیت عرب را پراکنده کند، اما در عین حال خواستار بازبینی فهرست رأیدهندگان و نظارت سختگیرانهتر بر ثبت نام شدهاند.
ترکمنها، سومین گروه بزرگ قومی در استان، با انسجام بیشتری عمل میکنند و تنها در قالب دو فهرست فعالیت دارند: یکی با گرایش ملیگرای سنی به رهبری ارشد صالحی و دیگری با محوریت جریانهای شیعه و حمایت چهرههایی نزدیک به حشد الشعبی.
رهبران ترکمن در گفتوگو با رسانهها بر ضرورت نظارت بینالمللی بر فهرست رأیدهندگان تأکید کردهاند و به دیوان عالی فدرال عراق شکایت بردهاند تا روند ثبت نام در مناطقی که به گفتهی آنان آمار رأیدهندگان بهطور غیرعادی افزایش یافته، بررسی شود.
ترکمن ها میگویند هدفشان دفاع از توازن تاریخی کرکوک و جلوگیری از تغییر ترکیب جمعیتی به نفع دیگران است.
در چنین فضایی از رقابت و بیاعتمادی متقابل، انتخابات پیشرو صرفاً تعیینکنندهی ۱۲ کرسی پارلمان نیست، بلکه آزمونی برای میزان توان دولت فدرال در حفظ بیطرفی و مدیریت اختلافات قومی نیز خواهد بود.
بسیاری از ناظران بر این باور هستند که نتیجهی انتخابات کرکوک میتواند بر موازنهی قدرت میان بغداد و هەولیر (اربیل) اثر گذاشتە و حتی نقشهی ائتلافهای ملی را بازنویسی کند. اما اهمیت این رقابت از مرزهای عراق فراتر میرود.
هر یک از دو کشور ترکیه و ایران در تلاش هستند تا با شبکههای سیاسی و اقتصادی متنفذ خود در عراق، نفوذشان را در کرکوک افزایش دهند.
آنکارا از جریانهای ترکمن و بخشی از نیروهای عربی سنی حمایت میکند تا مانع تثبیت حاکمیت کُردها بر کرکوک شود، در حالی که تهران از طریق گروههای شیعی و ساختارهای حشد الشعبی نفوذ خود را در جنوب و مرکز استان تقویت میکند.
در نتیجه، سرنوشت انتخابات کرکوک نهفقط آزمونی برای همزیستی اتنیکی در عراق، بلکه صحنهای برای رقابت گستردهتر منطقهای است. چنین رقابتی میتواند بر مسیر ثبات سیاسی بغداد و توازن قدرت در مرزهای شمالی این کشور تأثیری تعیینکننده بگذارد.
