بحران کمبود و گرانی دارو در ایران، بیماران کم درآمد چشم به راه مرگ‌اند

ژیار دستباز

بررسی روایت‌ها و داده‌های میدانی از وضعیت تامین دارو در ایران نشان می‌دهد که بحران تهیە اقلام دارویی، بە ویژە برای بیمارانی کە با مشکلات مزمن مواجە هستند، محصول هم‌زمانِ تحریم‌ها، حذف ارز ترجیحی و ناکارآمدی ساختار حکمرانی است. اما سهم اصلی متوجه نظامی است که نه توان تنظیم بازار را دارد و نه بر شبکه توزیع و تولید نظارت مؤثر اعمال می‌کند. افزایش چندبرابری قیمت‌ها، رانت شرکت‌های دارویی، دخالت افراد ذی‌نفوذ و خروج تدریجی داروهای باکیفیت از بازار، نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ظرفیت تأمین پایدار دارو و حفاظت از سلامت عمومی را عملاً از دست داده است.

بحران کمبود وگرانی دارو چند سالی است است کە متعاقب تحریمهای جهانی علیه حکومت جمهوری اسلامی آغاز شده است، در این میان  حذف ارز ترجیحی ٤ هزار ٥٠٠ تومانی وافزایش آن به ٢٨ ٥٠٠ تومان، سبب جهش کم سابقه قیمت دارو در بعضی از اقلام دارویی تا پنج برابر قیمت شده است.

این وضعیت بغرنج برای بیماران مزمن وکم درآمد سبب رنج بیشتر و در بسیاری از موارد بە چشم پوشی بیماران از درمان و دست وپنجه نرم کردن با مرگ شده است.

علاوه بر کمبود داروی بسیاری از بیماران سرطانی، گرانی  افزایش بهای سرسام آور دارو نیز سبب شده است بسیاری از دیگر بیماران نتوانند داروهای ضروریشان را تهیه کردە یا در  مواردی تنها نیمی از نسخه پزشک را خریداری کنند.

به گفته یک عضو انجمن هیات مدیره داروسازان ایران، از هر پنج نفر که به داروخانه ها مراجعه می‌کنند، سه نفر از خرید دارو منصرف می شوند.

این درحالی است، که بیمه ها تنها پنجاه درصد هزینه های دارو را پرداخت کردە و باقی هزینه از جیب خود بیماران پرداخت می شود.

فرشته یک زن ۴۷ ساله که از دوسال پیش مبتلا به بیماری سرطان خون است، اکنون برای بار دوم  مشغول شیمی درمانی، در بیمارستان توحید سنندج است. وی در این باره در گفتگویی با آرنانیوز می گوید:

درد من تنها سرطان و دردهای استخوان‌سوز شبانه‌ام نیست، بلکه گرانی و کمبود داروها باعث شده است خانواده‌ام نیز حال و روز خوبی نداشته باشند. پیش از این که از داروهای خارجی برای شیمی‌درمانی استفاده می‌کردم، شرایط بهتر بود، اما اکنون آن داروها موجود نیست و از داروهای ایرانی استفاده می‌شود که درد و عوارض زیادی دارند؛ دست و پاهایم ورم می‌کنند، تب و سردرد شدید می‌گیرم.

این بیمار نیازمند بە شیمی درمانی، ضمن اشارە بە نایاب بودن داروهای خارجی، میگوید: قبلاً از بازار ناصر خسرو تهران برای هر نسخه دارویی حدود ۲۰ میلیون تومان پرداخت می‌کردم، اما حالا دو ماه است که این داروها یا موجود نیستند یا بسیار گران شده‌اند و ما هم پولی برایمان باقی نمانده است.

این بیمار وضعیت بغرنج خود و خانواده‌اش را در مواجهه با این بیماری مزمن و بحران دارویی به روشنی شرح می‌دهد. او توضیح می‌دهد که امید اولیه‌اش برای غلبه بر بیماری و وعده به همسر و فرزندانش اکنون در سایه هزینه‌های سنگین درمان، کمبود دارو و عوارض شدید داروهای موجود فرو ریخته است.

احساس گناه از مصرف پس‌انداز خانواده و مشاهده رنج همسر و فرزندان طی دو سال گذشته، ناامیدی او را تشدید کرده است.

 یک داروساز در کردستان که حدود ۲۵ سال است در این حوزه فعالیت می‌کند، با اشاره به وخامت هر ساله وضعیت دارو در گفت‌وگو با آرنا نیوز می‌گوید:

از زمان شروع گرانی ارز و بازگشت تحریم‌ها، وضعیت دارو بحرانی‌تر گشتە و در این زمینه هیچ تدبیری اندیشیده نشده است. امسال نیز با خبر حذف ارز ترجیحی دارو، باید منتظر سونامی گرانی از سال آینده باشیم که ممکن است بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد باشد و این بە معنای به خطر افتادن جان هزاران بیمار، به‌ویژه بیماران مزمن، سرطانی و اقشار کم‌درآمد خواهد بود.

تحلیل وضعیت دارویی در ایران با توجه به گفته‌های این دارو ساز نشان می‌دهد که بحران دارو تنها محصول گرانی ارز و تحریم‌های بین‌المللی نیست بلکه ساختار فساد و رانت در نظام دارویی کشور نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.

به گفته او، نیمی از بیماران با دیدن قیمت‌های نجومی از خرید دارو منصرف می‌شوند یا تنها چند قلم از نسخه پزشک را تهیه می‌کنند.

این امر علاوه بر فشار مالی، سلامت بیماران، به‌ویژه بیماران مزمن و سرطانی، را تهدید می‌کند. او مافیای شرکت‌های بزرگ داروسازی را عامل دیگری در افزایش قیمت دارو می‌داند و می‌گوید:

افرادی در داخل ساختار قدرت، هم در قیمت‌گذاری دارو نقش دارند و هم مالک شرکت‌های داروسازی هستند؛ به شرط واردات مواد خام با کیفیت، قیمت‌ها را بالا می‌برند اما بعداً مواد بی‌کیفیت را به مردم قالب می‌کنند.

وی همچنین به ارتباط ناسالم برخی از پزشکان با شرکت‌های دارویی اشاره می‌کند و می‌گوید:

برخی پزشکان بیماران را به داروی یک شرکت یا داروخانه مشخص محدود می‌کنند، حتی وقتی بیمار به آن دارو نیاز ندارد.

این داروساز همچنین ضمن اشارە به قاچاق دارو میگوید: داروهای قاچاق با کانتینر از مرزها وارد می‌شوند و در بازار سیاه با قیمت هنگفت فروخته می‌شوند، بخشی نیز توسط مسافران از اروپا وارد می‌شود. همه این‌ها نشان‌دهنده یک سیستم پزشکی رانتی و فساد گسترده است که قربانیان اصلی آن بیماران بی‌دفاع هستند.

بیماران کم درآمد منتظر مرگ اند

محمدصالح یک شهروند ۶۰ ساله و ساکن یکی از روستاهای کردستان که چند سالی است به بیماری آسم مبتلا است و علاوه بر رنج بیماری، استرس هزینه داروهایش که هرماه افزایش می‌یابد، او را رها نمی‌کند، دراین باره به آرنا نیوز می‌گوید:

از ده سال پیش به بیماری آسم مبتلا هستم. هر دو ماه یک بار باید به پزشک متخصص مراجعه می‌کردم اما دارو و ویزیت، سال به سال گرانتر شدە است، تا آنکه از چندماه گذشته توان مراجعه به پزشک متخصص را نیافتم.

بحران دارو نیز برای او بُعد دیگری از این فشار است. اسپری خارجی که پیش‌تر با قیمت نسبتاً مناسب در دسترس بود، اکنون در داروخانه‌ها نایاب گشتە و تنها در بازار آزاد با چندین برابر قیمت فروخته می‌شود.

این بیمار اخیراً دو عدد از همان اسپری را با رقمی بسیار سنگین تهیه کرده است، در حالی‌که اسپری‌های ایرانی، به دلیل کیفیت پایین، نه‌تنها تأثیر درمانی لازم را ندارند، بلکه پس از مصرف موجب سرفه‌های شدید و حتی بستری‌شدن می‌شوند.

این تجربه نشان می‌دهد که دشواری بیماران مزمن تنها به علائم بیماری محدود نیست، بلکه ترکیبی از هزینه‌های سرسام‌آور، بی‌کیفیتی جایگزین‌های دارویی و نبود نظارت مؤثر، آنان را در وضعیتی قرار داده است که هر مرحله از درمان می‌تواند به بحران تازه‌ای در زندگی‌شان تبدیل شود.

مجموع روایت‌های بیماران و کارشناسان تصویری از جامعه‌ای را ارائه می‌دهد که در آن بیماری تنها علت رنج نیست، بلکه ساختار معیوب تأمین دارو به درد اصلی تبدیل شده است.

ادامه گرانی، کمبود، رانت و ناتوانی بیمه‌ها، بیماران کم‌درآمد را در موقعیتی قرار داده است که میان درمان ناقص و مرگ تدریجی یکی را انتخاب کنند.

این بحران، نشانه شکست سیاست‌گذاری سلامت در جمهوری اسلامی ایران است که اگر اصلاحات فوری، شفاف و ساختاری در آن اعمال نشود، قربانیان بیشتری را خواهد گرفت.