تنش‌های هند و پاکستان پس از حمله مرگبار کشمیر تشدید می‌شوند

AAMIR QURESHI/AFP

حمله مرگبار به گردشگران در منطقه پاهالگام کشمیر، که به کشته شدن ۲۶ نفر منجر شد، موجی از اقدامات متقابل بین هند و پاکستان را به دنبال داشت. هند با تعلیق پیمان آب‌های ایندوس، بستن گذرگاه مرزی واگاه و اخراج دیپلمات‌های پاکستانی، واکنش تندی نشان داد، در حالی که پاکستان با تعلیق تجارت، بستن حریم هوایی و اخراج مستشاران نظامی هندی به این اقدامات پاسخ داد.

روز سه‌شنبه، ۲۳ آپریل، منطقه پاهالگام در کشمیر تحت کنترل هند شاهد یکی از مرگبارترین حملات مسلحانه در تاریخ معاصر خود بود. در این حمله، ۲۶ گردشگر کشته شدند و گروه شبه‌نظامی کمتر شناخته‌شده‌ای به نام "مقاومت کشمیر" مسئولیت آن را بر عهده گرفت. هند، پاکستان را به حمایت غیرمستقیم از این حمله متهم کرد، اتهامی که اسلام‌آباد به شدت رد کرده است.

دولت هند در واکنش به این حمله، مجموعه‌ای از اقدامات سختگیرانه علیه پاکستان را به اجرا گذاشت. روز چهارشنبه، ۲۴ آوریل، دهلی‌نو اعلام کرد که پیمان آب‌های ایندوس (۱۹۶۰) را به حالت تعلیق درآورده است. این پیمان، که استفاده از شش رودخانه اصلی بین هند و پاکستان را تنظیم می‌کند، برای دهه‌ها یکی از معدود توافقات پایدار بین دو کشور بوده است.

علاوه بر این، هند گذرگاه مرزی واگاه-عطاری، اصلی‌ترین مسیر ارتباطی زمینی بین دو کشور، را بست و صدور ویزا برای اتباع پاکستانی را متوقف کرد. وابسته نظامی پاکستان در دهلی‌نو به‌عنوان "عنصر نامطلوب" اعلام شد و به او یک هفته مهلت داده شد تا خاک هند را ترک کند. هند همچنین تمام ویزاهای صادره تحت برنامه معافیت ویزای ویژه برای اتباع پاکستانی را لغو کرد و به دارندگان این ویزاها ۴۸ ساعت فرصت داد تا از هند خارج شوند.

اقدامات تلافی‌جویانه پاکستان در برابر تصمیمات هند

پاکستان نیز پس از برگزاری جلسه اضطراری مقامات خود در روز چهارشنبه، اقدامات تلافی‌جویانه‌ای را به اجرا گذاشت. اسلام‌آباد مستشاران نظامی هندی در پاکستان را "عنصر نامطلوب" خواند و به آن‌ها تا پایان آپریل ۲۰۲۵ مهلت داد تا این کشور را ترک کنند. پاکستان تعداد کارکنان کمیسیون عالی هند در اسلام‌آباد را از ۳۰ آپریل به ۳۰ نفر کاهش داد.

در اقدامی دیگر، پاکستان تمام روابط تجاری با هند، از جمله تجارت از طریق کشورهای ثالث، را به حالت تعلیق درآورد و حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای هندی بست. یک مقام ارشد پاکستانی هشدار داد که هرگونه نقض حقوق آبی پاکستان در رودخانه‌های غربی ایندوس، که تحت پیمان ایندوس به این کشور اختصاص یافته‌اند، به‌عنوان "اقدام جنگی" تلقی خواهد شد.

اهمیت پیمان آب‌های ایندوس در روابط دوجانبه هند و پاکستان

پیمان آب‌های ایندوس، که در سال ۱۹۶۰ با میانجی‌گری بانک جهانی امضا شد، استفاده از شش رودخانه (ایندوس، جهلم، چناب، راوی، بیاس و سوتلج) را بین هند و پاکستان تقسیم می‌کند. این پیمان به هند کنترل سه رودخانه شرقی و به پاکستان دسترسی به سه رودخانه غربی را می‌دهد.

تعلیق این پیمان توسط هند می‌تواند منابع آبی پاکستان را، که به شدت به رودخانه‌های غربی برای کشاورزی وابسته است، به خطر بیندازد. یک وزیر پاکستانی این اقدام را "جنگ آبی" توصیف کرد و هشدار داد که توقف جریان آب می‌تواند بیش از نیمی از منابع آبی پاکستان را نابود کند.

منطقه کشمیر از زمان استقلال هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷، محور اصلی تنش‌های دو کشور بوده است. هر دو کشور ادعای مالکیت کامل بر این منطقه را دارند، اما تنها بخش‌هایی از آن را کنترل می‌کنند. خط کنترل (LoC) به‌عنوان مرز غیررسمی، کشمیر را به دو بخش تقسیم کرده است. حملات شبه‌نظامیان در کشمیر تحت کنترل هند، اغلب به درگیری‌های دیپلماتیک و نظامی بین دهلی‌نو و اسلام‌آباد منجر شده است.

در فوریه ۲۰۱۹، حمله انتحاری گروه جیش محمد در پولواما، کشمیر، که به کشته شدن ۴۶ نیروی پلیس هندی منجر شد، تنش‌های مشابهی را به دنبال داشت. هند در پاسخ، حملات هوایی به مواضع این گروه در بالاکوت پاکستان انجام داد و پاکستان با سرنگون کردن دو جنگنده هندی و اسارت یک خلبان، واکنش نشان داد. این درگیری‌ها با میانجی‌گری بین‌المللی فروکش کرد، اما روابط دو کشور همچنان شکننده باقی ماند.