سە روایت از پایان درگیری ایران و اسرائیل

امیر خنجی

در پی دو هفته درگیری شدید میان ایران و اسرائیل، اعلام آتش‌بس، هرچند به‌ظاهر پایانی بر تنش‌ها بود، اما سرآغاز جنگی دیگر در جبهه روایت‌ها شد. از روایت پیروزی در تهران تا ادعای موفقیت استراتژیک در تل‌آویو و تردیدهای فزاینده در واشنگتن، سه نگاه متضاد، نه‌تنها درک ما از آنچه گذشته را دچار تزلزل می‌کند، بلکه چشم‌انداز صلح پایدار را نیز مبهم‌تر از پیش می‌سازد.

درگیری نظامی کوتاه‌مدت اما شدید میان ایران و اسرائیل، با اعلام یک آتش‌بس دوجانبه امروز ٢٤ ژوئن پایان یافت؛ پایانی که خود آغازی بر رقابت روایتی گسترده‌ میان طرف‌های درگیر و ناظران منطقه‌ای و بین‌المللی شد. در حالی‌ که تبادل آتش متوقف شده است، برداشت‌ها و بیانیه‌ها درباره چرایی و چگونگی پایان درگیری‌ها به‌گونه‌ای متضاد بازتاب یافته‌اند.

این تضاد در روایت‌ها، نه‌تنها بازتاب دهندە اختلاف در اهداف و برداشت‌های استراتژیک است، بلکه خود به عرصه‌ای تازه برای ادامه‌ی نزاع، این‌بار در قالب جنگ ادراکی  تبدیل شده است. در این میان، سه روایت متمایز از ماجرا به چشم می‌خورد: روایتی رسمی از واشنگتن و تل‌آویو، نگاهی موازی از تحلیل‌گران مستقل و منابع غیررسمی، و در نهایت، روایت رسمی جمهوری اسلامی ایران.

 روایت رسمی واشنگتن و تل‌آویو: هماهنگی، موفقیت، نمایش قدرت

پس از حدود دو هفته تنش و تبادل آتش، اعلام آتش‌بس میان ایران و اسرائیل با واکنش مثبت و پیروزمندانه‌ای از سوی مقامات آمریکایی و اسرائیلی همراه شد.

دونالد ترامپ، در اظهاراتی پررنگ مدعی شد این آتش‌بس نتیجه ابتکار شخصی اوست و پس از تحقق «اهداف از پیش تعیین‌شده» از جمله کاهش تهدیدات نظامی ایران و بازگرداندن بازدارندگی محقق شده است.

دفتر نخست‌وزیر اسرائیل نیز در بیانیه‌ای رسمی تأکید کرد که تصمیم این کشور به پذیرش آتش‌بس، به‌صورت کامل با هماهنگی ترامپ اتخاذ و حاصل عملیات‌هایی است که به ادعای آن‌ها، دو تهدید فوری در حوزه هسته‌ای و موشکی ایران را «خنثی» کرده‌اند.

ارتش اسرائیل همچنین از دستیابی به «برتری هوایی کامل» بر فراز آسمان ایران و انهدام چندین هدف کلیدی از جمله تأسیسات مرتبط با برنامه موشکی و پایگاه‌های فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب ااسلامی خبر داد. در این روایت، آتش‌بس نه نشانه عقب‌نشینی، بلکه نقطه اوج یک استراتژی نظامی موفق معرفی شده است.

روایت‌های موازی در واشنگتن: نقش قطر، رقابت انتخاباتی و اورانیوم سرگردان

در برابر روایت رسمی، منابع خبری غیررسمی در آمریکا و برخی تحلیل‌گران مستقل، تصویری پیچیده‌تر و کم‌تر یک‌دست از روند دستیابی به آتش‌بس ارائه کرده‌اند.

بر اساس برخی گزارش‌ها، این توافق نه حاصل یک ابتکار شخصی از سوی ترامپ، بلکه نتیجه تماس‌های میانجی‌گرایانه‌ی امیر قطر و تلاش برای جلوگیری از گسترش بحران بوده است.

گفته می‌شود پیام اولیه آتش‌بس از طریق دوحه به تهران منتقل شده و مقامات ایرانی نیز اعلام کرده‌اند که در صورت توقف حملات اسرائیل، پاسخ نظامی خود را متوقف خواهند کرد. این تحلیل‌ها همچنین بر انگیزه‌های سیاسی ترامپ برای مدیریت بحران تأکید دارند.

به باور برخی ناظران، رئیس‌جمهور آمریکا با «هدایت کنترل‌شده‌ی یک بحران نظامی» کوشیده تا آن را به دستاوردی به ادعای آنها انتخاباتی و حتی بین‌المللی بدل کند و توانایی خود در مهار منازعات پیچیده خاورمیانه را به نمایش بگذارد.

اما در داخل آمریکا، این روایت با تردیدهایی جدی روبه‌رو شده است. از جمله درباره سرنوشت حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده‌ای که پیش از حملات، نشانه‌هایی از انتقال آن به سایت‌هایی چون فوردو منتشر شده بود.

دولت ترامپ درباره این موضوع موضع شفافی اتخاذ نکرده و ترجیح داده به گزارش‌های ارتش اسرائیل اتکا کند. برخی سناتورهای جمهوری‌خواه نظیر لیندسی گراهام هشدار داده‌اند که بدون به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی تهران، آتش‌بس بی‌معنا خواهد بود.

دیگرانی چون مارک‌وین مولین نیز اعلام کرده‌اند که «آسمان ایران آماده حملات بعدی است» و جمهوری اسلامی ایران توان بازدارندگی مؤثر ندارد.

در چنین فضایی، تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که بدون شفافیت درباره پرونده هسته‌ای ایران، آتش‌بس نمی‌تواند به کاهش واقعی تنش منجر شود.

 روایت تهران: دفاع مشروع و پیروزی مقاومت

در سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران روایتی کاملاً متفاوت از درگیری اخیر و روند توقف آن ارائه داده است.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که این اسرائیل بوده که با آغاز حملات، درگیری را شعله‌ور کرده و پاسخ ایران، در چارچوب «دفاع مشروع» و برای «بازدارندگی فعال» صورت گرفته است. او همچنین تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران آماده توقف اقدامات نظامی بوده، مشروط بر اینکه اسرائیل تا ساعت ۴ صبح روز توافق، حملات خود را پایان دهد.

رسانه‌های داخلی ایران نیز بر طبل پیروزی کوبیده‌اند. شبکه خبر صداوسیما، در اقدامی معنادار، واژه آتش‌بس را در زیرنویس‌های خود به «تحمیل شکست» تغییر داد و در گزارش‌های میدانی از موفقیت عملیات فتح و «پاسخ قاطع به تجاوز» سخن گفت.

این رویکرد رسانه‌ای با گفت‌وگو با شهروندانی همراه شد که از «اقتدار ایران» و «عقب‌نشینی دشمن» ابراز خرسندی می‌کردند.

در روایت تهران، آتش‌بس نه نشانه پایان، بلکه نوعی توقف داوطلبانه پس از تحمیل هزینه به دشمن تلقی می‌شود؛ توقفی که می‌تواند هر لحظه با ادامه تهدید از سوی اسرائیل دوباره شکسته شود.

جنگ متوقف شد، نزاع ادامه دارد

هرچند دو طرف به‌صورت موقت از تشدید درگیری نظامی فاصله گرفته‌اند، اما هیچ نشانه‌ای از تثبیت این وضعیت وجود ندارد.

آتش‌بس، اگرچه در سطح میدانی تنش را کاهش داده است، اما در حوزه سیاسی، به رقابت تازه‌ای بر سر «تفسیر پیروزی» و «معنای عقب‌نشینی» بدل شده است.

تضاد در روایت‌ها نه‌تنها اختلافات سیاسی را بازتاب می‌دهد، بلکه نشان می‌دهد که این جنگ، همچنان ادامه دارد.