مذاکرات ترامپ و پوتین در آلاسکا؛ نمایش دیپلماسی بدون توافق

دیدار سه‌ساعته دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در آلاسکا با تشریفات پرزرق‌وبرق برگزار شد؛ موضوعی که نگرانی متحدان اروپایی را برانگیخت. با این حال، گفت‌وگوها بدون دستاورد روشن به پایان رسید. هر دو طرف از «پیشرفت» صحبت کردند، اما اختلاف‌ها بر سر اوکراین همچنان باقی است و آینده مذاکرات در ابهام فرو رفته است.

نشست پرسر و صدای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، روز جمعه در پایگاه نظامی «المندورف-ریچاردسون» در آلاسکا برگزار شد.

این دیدار سه ساعته که بسیاری آن را یکی از مهم‌ترین رویدادهای دیپلماتیک سال می‌دانستند، برخلاف انتظارها هیچ توافق مشخصی برای پایان دادن به جنگ اوکراین به همراه نداشت.

از همان آغاز، شکوه و تشریفات نشست نگاه‌ها را جلب کرد. ولادیمیر پوتین با فرش قرمز و پرواز نمایشی جنگنده‌های آمریکایی مورد استقبال قرار گرفت و حتی سوار لیموزین زرهی ریاست‌جمهوری آمریکا، موسوم به «هیولا»، شد؛ امتیازی که به ندرت به رهبران خارجی داده می‌شود.

همین تصاویر به سرعت در رسانه‌ها بازتاب یافت و بسیاری در اروپا آن را نشانه‌ای از «مشروعیت‌بخشی مجدد» به پوتین دانستند.

هر دو رهبر پس از پایان مذاکرات، فضای گفت‌وگو را «سازنده» توصیف کردند اما جزئیات مبهم باقی ماند و پرسش‌های مکرر خبرنگاران نیز پاسخی نگرفت.

ترامپ در کنفرانس خبری مشترک گفت:

چند موضوع مهم هنوز حل‌نشده باقی مانده، اما پیشرفت‌هایی داشته‌ایم. تا زمانی که توافق کامل نشود، توافقی در کار نیست.»

او افزود که به‌زودی با ناتو، رهبران اروپایی و ولودیمیر زلنسکی تماس خواهد گرفت تا جزئیات نشست را توضیح دهد. ترامپ هدف اصلی خود را برقراری سریع آتش‌بس اعلام کرد و هشدار داد اگر این اتفاق نیفتد، «خوشحال نخواهد شد».

پوتین نیز با تشکر از «لحن دوستانه» ترامپ،ابراز امیدواری کرد توافق‌های به‌دست‌آمده نقطه آغاز حل بحران اوکراین و بازسازی روابط واشینگتن–مسکو باشد.

او تأکید کرد که همه علل ریشه‌ای جنگ باید برطرف و نگرانی‌های روسیه در نظر گرفته شود. پوتین همچنین یادآور شد که اگر ترامپ رئیس‌جمهور بود، این درگیری آغاز نمی‌شد.

واکنش‌ها به این دیدار متفاوت بود. جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا، آن را «پیروزی آشکار» برای پوتین دانست و گفت رئیس‌جمهور روسیه بدون امتیازدهی جدی، به هدفش برای نزدیکی به آمریکا رسید.

اولکسی گنچارنکو، نماینده پارلمان اوکراین، نیز معتقد است که این مذاکرات برای پوتین «زمان بیشتری» خریده است، زیرا نه آتش‌بسی توافق شد و نه کاهش تنشی.

برای کرملین، صرف حضور در خاک آمریکا با این سطح از احترام، نوعی پیروزی دیپلماتیک محسوب شد؛ چرا که روسیه پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲ در انزوای سیاسی گسترده قرار گرفته بود.

به گزارش رویترز ترامپ گفت که بخش اصلی مذاکرات بر محور «تبادل احتمالی زمین و تضمین‌های امنیتی برای اوکراین» بوده است. او مدعی شد که دو طرف بر سر بسیاری از مسائل به توافق رسیده‌اند و تنها «چند نکته کوچک» باقی مانده است. با این حال اذعان کرد که تصمیم نهایی در دست اوکراین است و شاید «آنها نه بگویند».

این سخنان در تضاد با موضع ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، است که بارها تأکید کرده هیچ واگذاری ارضی به روسیه را نخواهد پذیرفت و تنها در صورت دریافت تضمین‌های امنیتی معتبر حاضر به مذاکره درباره آتش‌بس خواهد شد.

پوتین نیز در سخنان خود با قدردانی از تلاش‌های ترامپ، گفت که دو طرف به «تفاهم» رسیده‌اند، اما برای دستیابی به صلح پایدار باید «علل ریشه‌ای» درگیری برطرف شود.

او بار دیگر همان خواسته‌های دیرینه کرملین را تکرار کرد؛ کنار گذاشتن احتمال عضویت اوکراین در ناتو و حتی تغییر در رهبری سیاسی کی‌یف. این شروط از نگاه اوکراین و متحدان غربی کاملاً غیرقابل پذیرش است. پوتین همچنین هشدار داد که اروپا نباید در روند مذاکرات «اخلال» ایجاد کند و از دخالت کشورهای اروپایی در این روند انتقاد کرد.

دونالد ترامپ همچنین، در گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز، بلافاصله پس دیدارش با پوتین، بار دیگر  تأکید کرد که اگر در زمان حمله روسیه به اوکراین رئیس‌جمهور آمریکا بود، جنگ هرگز آغاز نمی‌شد.

ترامپ از تشریح موارد اختلافی که مانع دستیابی به توافق شده‌اند خودداری کرد و تنها به این بسنده نمود که در مذاکرات با پوتین «تا حد زیادی» بر سر برخی مسائل به توافق رسیده‌اند.

او زلنسکی را به پذیرش توافق ترغیب کرد و گفت امکان دارد این توافق شامل تبادل اسیران جنگی نیز باشد. به گفته او، فهرستی از «هزاران زندانی» ارائه شده که احتمال آزادی آنها مطرح است، اما هنوز جزئیات نهایی مشخص نیست.

ترامپ در عین حال تأکید کرد که احتمال دستیابی به توافق ۵۰/۵۰ است، زیرا «بسیاری از چیزها ممکن است اتفاق بیفتد»، اما به اعتقاد او پوتین تمایل دارد راه‌حلی برای پایان دادن به جنگ پیدا کند.

در ایالات متحده، دموکرات‌ها واکنش تندی به نشست آلاسکا نشان دادند. چاک شومر، رهبر دموکرات‌های سنا، ترامپ را متهم کرد که «فرش قرمز را برای یک اراذل اقتدارگرا پهن کرده» و در عوض هیچ دستاوردی به دست نیاورده است. کمیته ملی دموکرات‌ها نیز دیدار ترامپ با پوتین را نشانه «شیفتگی خطرناک» او به رهبر روسیه دانست.

این انتقادات در حالی مطرح می‌شود که متحدان اروپایی اوکراین نیز از احتمال واگذاری بخشی از خاک این کشور به روسیه به شدت نگران‌اند. بسیاری بیم دارند که ترامپ برای رسیدن به توافقی سریع، کنترل مسکو بر یک‌پنجم خاک اوکراین را بپذیرد، حتی اگر این پذیرش به شکل غیررسمی باشد.

در حالی که رهبران آمریکا و روسیه در آلاسکا سرگرم مذاکره بودند، جنگ در اوکراین ادامه داشت. مناطق شرقی کشور زیر آژیر حملات هوایی قرار گرفت و وزارت دفاع روسیه اعلام کرد ۲۹ پهپاد اوکراینی را در خاک خود رهگیری کرده است.

یکی از موضوعات جانبی نشست، موضوع انرژی و روابط با چین بود. ترامپ اعلام کرد که به دلیل «اتفاقات مثبت امروز» تصمیم گرفته است اجرای تعرفه‌های آمریکا بر واردات نفت روسیه توسط چین را به تعویق بیندازد. او اما درباره هند که یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت روسیه است، هیچ توضیحی نداد.

این موضع نرم نسبت به پکن و مسکو، پیام‌های متفاوتی برای سیاست خارجی واشنگتن به همراه داشت و پرسش‌هایی در مورد آینده فشارهای اقتصادی بر روسیه ایجاد کرد.

نشست آلاسکا در نهایت بدون انتشار بیانیه مشترک یا نقشه راه مشخص برای آتش‌بس به پایان رسید.

ترامپ ابراز امیدواری کرد که «خیلی زود» دیداری سه‌جانبه میان او، پوتین و زلنسکی برگزار شود. پوتین نیز در پایان، با لحنی خوشبینانه به انگلیسی گفت: «دفعه بعد در مسکو.» این کنفرانس خبری بدون پرسش خبرنگاران به پایان رسید.

این جملات اگرچه لبخندها و دست دادن‌های نمادین رهبران را همراه داشت، اما شکاف‌های عمیق میان مواضع مسکو و کی‌یف همچنان پابرجاست و نگرانی‌ها در اروپا و آمریکا نسبت به رویکرد ترامپ ادامه دارد.