چین و روسیه در مذاکرات ایران با آمریکا؛ مشورت یا کسب اجازه؟

در آستانه دور سوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا تحرکات دیپلماتیک مرتبط با این مذاکرات نیز شتاب گرفته است. در همین راستا وزیر خارجه ایران عازم چین شدە و سلطان عمان، کشور میانجی مذاکرات نیز در روسیه با پوتین دیدار کرده است.

عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت (۲۳ آوریل) در راس هیئتی دیپلماتیک وارد پکن پایتخت چین شد و با مقامات آن کشور، از جمله وانگ یی، همتای چینی‌اش درباره روند مذاکرات هسته‌ای تهران و واشنگتن به رایزنی پرداخت.

رسانه‌های داخلی ایران گزارش داده‌اند که او در دیدار مقامات چینی را در جریان روند گفت‌وگوهای هسته‌ای با آمریکا قرار داده است. او هدف از این دیدار را مشورت با چین به عنوان شریک راهبردی ایران درباره مذاکرات جاری با آمریکا عنوان کرد و گفت:

در این قالب من توضیحاتی ارائه دادم و درباره زمینه‌های همکاری، مشارکت و حمایت چین از این روند صحبت کردیم. موضع دوستان چینی ما حمایت از گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکاست که به صراحت توسط آقای یانگ‌یی بیان شد.

او پس از دیدار با همتای چینی خود، به خبرگزاری صدا و سیمای حکومتی ایران، گفت که نسبت به روند جاری مذاکرات با آمریکا «خوش‌بینی محتاطانه» دارد. وی در همین بارە افزود: تا الان دربارۀ بعضی از اصول، مفاهیم و اهداف به تفاهم بهتری نسبت به گذشته رسیده‌ایم که می‌تواند ادامه پیدا کند.

عراقچی به مقامات چینی گفته است که «گفت‌‌وگوها با آمریکا در مسیر درست پیش می‌رود.» اما همزمان تاکید کرده است که «هنوز برای قضاوت در مورد این موضوع زود است.»

تحرکات دیپلماتیک در مسکو و پکن، چه بسا بیش از تهران

وزیر خارجه خارجه ایران، پنجشنبه هفته گذشته نیز به روسیه رفته بود تا هم مقامات کرملین را در جریان محتوای دور اول مذاکرات با آمریکا قرار دهد و هم نامه علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی را به ولادمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه تسلیم کند.

آنگونه که کاظم جلالی سفیر تهران در مسکو گفته است خامنه‌ای در آن نامه به پوتین اطمینان داده است که روابط آنها با کشورهای غربی تاثیری در «روابط دوستانه تهران با کشورهای دیگر» از جمله روسیه نخواهد گذاشت.

نامه اخیر خامنه‌ای به پوتین یادآور پیام سال گذشته او به رئیس‌‌جمهور اقتدارگرای روسیه در گرماگرم انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام ایران، پس از کشته شدن ابراهیم رئیسی (رئیس‌جمهور پیشین) بر اثر سقوط بالگرد، است. خامنه‌ای در آن پیام نیز که محمد مخبر کفیل وقت ریاست جمهوری حامل آن بود، به پوتین اطمینان داده بود که «روابط عمیق ایران و روسیه با تغییر دولت‌ها تغییر نخواهد کرد.»

پیشتر برخی منابع خبری گزارش داده‌ بودند که در مذاکرات جاری ایران و آمریکا انتقال ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به روسیه به عنوان یکی از گزینه‌ها مورد بحث قرار گرفته است.

با توجه به اینکه مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا اخیرا گفته است که ایران نباید حق «غنی‌سازی اورانیوم» داشته باشد و می‌تواند اورانیوم غنی‌شده را وارد کند، به نظر می‌رسد که باز هم پای روسیه به عنوان شریک راهبری ایران و سازنده رآکتور هسته‌ای بوشهر به میان کشیده خواهد شد.

هرچند عباس عراقچی گفته است که «اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست»، اما مشخص نیست که در صورت در صورت تداوم فشارهای آمریکا، این اظهارات سرنوشتی مانند اظهارات چند ماه پیش خامنه‌ای مبنی بر «غیر عقلانی و غیر شرافتمندانه بودن مذاکره با آمریکا» پیدا خواهد کرد یا نه.

روسیه و چین؛ شرکای استراتژیک یا برادر بزرگ‌های ایران؟

پیش از آغاز مذاکرات جاری میان تهران و واشنگتن نیز، دولت روسیه نسبت به ایفای نقش میانجی‌گری در این زمینه ابراز علاقه کرده بود. چند هفته پس از این ابراز تمایل (و متعاقب آن نامه ترامپ به خامنه‌ای) بود که تهران در نهایت با مذاکره با واشنگتن، با میانجی‌گری عمان اعلام آمادگی کرد.

روز چهارشنبه همچنین و همزمان با سفر عراقچی به پکن، هیثم بن طارق سلطان مملکت عمان، در مسکو با پوتین دیدار و گفت‌وگو کرد.

در این بارە سخنگوی کرملین گفته است که پوتین و سلطان عمان درباره تلاش‌های میانجی‌گرانه مسقط گفت‌وگو کرده‌اند. دیمیتری پسکوف افزوده که «روسیه آماده است هر آنچه در توان دارد برای دستیابی به نتیجه‌ای ثمربخش و فعال در این مذاکرات انجام دهد.»

مذاکرات جاری میان آمریکا و ایران با میانجی‌گری عمان انجام می‌شود و سفر سلطان این کشور به مسکو در بحبوحه این مذاکرات، بیش از پیش توجه محافل رسانه‌ای و دیپلماتیک را درباره نقش روسیه در روند گفت‌وگوها یا هر نوع توافق احتمالی جلب کرده است.

از سوی دیگر با توجه به مصاحبه فاش شده چند سال محمدجواد ظریف وزیر خارجه اسبق ایران، این سوال مطرح می‌شود که آیا روسیه و چین همانگونه که مقامات آن دو کشور می‌گویند واقعا خواهان به نتیجه رسیدن مذاکرات جاری هسته‌ای و در نهایت حصول توافق ایران با آمریکا هستند و آن را در راستای منافع خود می‌بینند؟ یا آنکه آیا سفر پی‌درپی مقامات ایرانی به پکن و روسیه نشانه آن است که تهران به آنها اطمینان بدهد که در صورت هرنوع توافقی با آمریکا، منافع آنها صدمه‌ای نمی‌بیند؟

جواد ظریف در مصاحبه‌ای سه ساعته که قرار بوده پخش نشود، اما فایل صوتی آن سال ۱۴۰۰ فاش شد، گفته بود که روسیه در زمان مذاکرات اتمی منتهی به توافق‌نامه برجام در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ تمام تلاش خود را انجام داده بود تا برجام به سرانجام نرسد و حتی با قصد تخریب دستاوردهای برجام قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران (که توسط آمریکا کشته شد) را به روسیه دعوت کرده بود.

چین در سایه تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی، نفت ایران را به قیمتی به مراتب پایین‌تر از نرخ بازار جهانی می‌خرد و حتی پول آن را در بانک‌های چینی نگه می‌دارد. روسیه هم می‌داند که هر تحولی در رابطه ایران که به رفع تحریم‌ها منجر شود، می‌تواند تهران را به عنوان دومین کشور دارای منابع گازی به رقیبی جدی به‌ویژه برای مشتریان اروپایی تبدیل کند. به‌ویژه با توجه به اعمال تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه روسیه، هرنوع بازگشت نفت و گاز ایران به بازار جهانی می‌تواند ضربه بزرگی به اقتصاد روسیه وارد کند.

آیا محافل قدرت در ایران از کارشکنی چین و به‌ویژه روسیه از طریق عوامل خود در تهران نگرانند و با چنین دیدارهایی می‌خواهند رفع نگرانی کنند، یا آینکه این سفرها در راستای حفظ منافع پکن و مسکو، برای کسب تکلیف از آنهاست؟

عباس عراقچی وزیر خارجه ایران در متن سخنرانی خود که قرار بود در کنفرانس بین‌المللی سیاست اتمی بنیاد کارنگی در واشنگتن (به صورت ویدیویی) ایراد شود و پس از لغو آن در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، گفته است:‌ ایران قصد دارد در بلندمدت ۱۹ رآکتور هسته‌ای دیگر بسازد و آمریکا با سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند صنعت هسته‌ای رو به رکود خود را احیا کند. او این را «فرصتی تریلیون دلاری» برای شرکت‌های آمریکایی عنوان کرده بود.

با توجه به اظهارات وسوسه‌برانگیز مقامات ایرانی در خصوص تمایل نسبت به سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران، در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، آیا روسیه و چین به عنوان دو رقیب جهانی واشنگتن نباید از اینکه بازار مفت ایران از دستشان خارج شود، نگران باشند؟