مرکز تحقیقات استراتژیک کردستان: آنکارا در حال سازمان‌دهی لابی‌های عربی علیه خودمدیریتی کُردها در سوریه است
- Arena Website
- Oct 23
- 6 min read
ترجمه و تنظیم: بهنام زارعی
تحولات اخیر در میدان سیاسی سوریە نشان می‌دهد دولت ترکیه با بهره‌گیری از شبکه‌های قبیله‌ای عرب و حمایت از گروه‌های نیابتی، در پی بازتعریف موازنه قدرت در شمال و شرق سوریه و تضعیف ساختار خودمدیریتی کُردهاست. سیاست‌های مداخله‌جویانه آنکارا، ضمن تشدید شکاف‌های اتنیکی و قبیله‌ای، ثبات سیاسی و امنیت انسانی منطقه را تهدید می‌کند. این رویکرد، بازتابی از راهبرد گسترده‌تر ترکیه برای مهار هویت سیاسی کُردها و جلوگیری از تثبیت الگوی حکمرانی دموکراتیک در سوریه پساجنگ است.
در یک ماه گذشته صحنه سیاسی و امنیتیِ میان کُردها و نهادهای دولتی در سوریە و ترکیە، در دو جبههٔ مجزا، در ترکیه و در پهنهٔ شمال و شرق سوریه، دستخوش تحرکات و تنش‌های مهمی شده است که تصویر کلی وضعیت منطقه و پیامدهای آن را برای امنیت محلی و چشم‌انداز سیاسی بازتعریف می‌کند.
در نقدِ وضعیت داخلی ترکیه، امیدها نسبت به فرایند آشتی دوجانبه‌ای که حدود یک سال پیش آغاز شد، به دلیل عدم برداشتن گام‌های عملی از سوی دولت ترکیه تا حد زیادی کاهش یافته و اعلام طرح‌های حقوقی و گفت‌وگوهای رسمی با کُردها در کنار تأخیر در اجرای تعهدات کلیدی (از جمله آزادی زندانیان سیاسی و تضمین حقوق فرهنگی) به بی‌اعتمادی گسترده انجامیده است.
در عین‌حال آنکارا گام‌هایی را برای تدوین نقشە راه حقوقی سه‌مرحله‌ای، بە منظور مدیریت پروندە حزب کارگران کُردستان برداشتە است که نشان‌دهنده تلاش دولت برای بازآرایی یک صحنە سیاسیِ کنترل‌شده است.
همزمان، در روژآوا و سوریه تنش‌ها میان نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) و دولت انتقالیِ سوریه در اوایل ماه اکتبر به اوج رسید.
درگیری‌هایی که به محاصرە محله‌های کُردنشین حلب (شیخ مقصود و اشرفیه) و تبادل آتش در جبهه‌های دیرالزور و صد تشرین انجامید و در پیِ میانجی‌گری‌هایی، از جمله مذاکراتی با میانجیگری‌های خارجی، دو طرف در ۷ اکتبر به یک آتش‌بس موقت و پیمان توقف همه‌جانبه دست یافتند.
این توافق موقتی بودە و با ادامە گزارش‌ها از نقض‌های موردی و تحرکات نظامی دولت انتقالی سوریه در خطوط تماس، نااطمینانی همچنان تداوم پیدا کردە است.
پیامدِ فوری تشدید تنش‌ها افزایش فشار انسانی و اختلال در مسیرهای ترانزیت حیاتی میان مناطق خودمدیریتی دموکراتیک و مناطق تحت نفوذ دولت انتقالی بوده است.
این دو خط تحولات، رکود و بی‌اعتمادی در روند آشتی ترکیه-کُردها از یک سو و برخوردهای نظامی و سیاسی میان SDF و دولت انتقالی سوریه از سوی دیگر، بستری را فراهم کرده است که قدرت‌های منطقه‌ای و بازیگران محلی (شامل گروه‌های قبیله‌ای، نهادهای اطلاعاتی و نیروهای خارجی) برای گسترش نفوذ و پیشبرد اهداف راهبردی خود از آن بهره‌برداری کنند.
در این میدان پر تنش، تلاش‌هایی چون لابی‌گری‌های هدفمند یا سازمان‌دهی شبه‌نظامیان محلی می‌تواند به‌سرعت به خطوط جدیدی از تنش و تضعیف سازوکارهای آشتی تبدیل شود، موضوعی که این گزارش به‌صورت مستند و موردبه‌مورد بررسی کرده و شواهدی از مداخلات مستقیم و نقش بازیگران مختلف را ارائه می‌دهد.
در چنین فضایی، بررسی دقیق نقش مستقیم حزب عدالت و توسعه (آ.ک.پ) و نهادهای اطلاعاتی ترکیه در سامان‌دهی و تحریک قبایل عرب علیه نیروهای سوریه دموکراتیک و ساختار خودمدیریتی دمکراتیک شمال و شرق سوریه اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
این گزارش که ترجمه‌ای مستند از یک منبع میدانی است، تلاش دارد ابعاد پنهان سیاست‌های لابی‌گری عربی دولت ترکیه را آشکار کند و نشان دهد چگونه این رویکرد بخشی از راهبرد گسترده‌تری برای تضعیف همبستگی کُرد-عرب و تخریب دستاوردهای سیاسی و اجتماعی کُردها در سوریه است.
هدف از انتشار این گزارش، فراهم‌کردن تصویری روشن‌تر از پشت‌پرده تحرکات آنکارا در سوریه و هشدار نسبت به پیامدهای منطقه‌ای و انسانی این سیاست‌هاست.
در حالی‌که دولت ترکیه با تداوم سیاست‌های مداخله‌جویانه در سوریه به‌دنبال گسترش نفوذ خود است، حزب آ.ک.پ به رهبری رجب طیب اردوغان همزمان کارزاری از لابی‌گری عربی را برای تضعیف و حذف دستاوردهای سیاسی و نظامی کُردها در شمال و شرق سوریه آغاز کرده است.
گزارش‌های میدانی و منابع آگاه از دیدارهای مستقیم هیات‌های وابسته به حزب حاکم ترکیه با شیوخ قبایل عرب در دیرالزور، دمشق و دیگر مناطق سوریه برای سازمان‌دهی حملات علیه نیروهای سوریه دمکراتیک خبر می‌دهند.
بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده از منابع مطلع، هیاتی از حزب عدالت و توسعه به دستور مستقیم رجب طیب اردوغان، هفته گذشته به شهر دیرالزور در شرق سوریه سفر و با شماری از شیوخ قبیله بزرگ «العقیدات» دیدار کرده است.
این هیئت شامل چهره‌های برجسته حزب همچون حسن بالجی، سلیمان زهرالدین قدور و مِرت سِرینکان (از مسئولان مؤسسه‌های وابسته به دولت ترکیه در سوریه) بوده است. از سوی قبیله العقیدات نیز شیخ مصعب، ابراهیم و سامی الهفل در این نشست حضور داشته‌اند.
منابع محلی می‌گویند هدف از این دیدار، ارائه پیشنهاد کمک مالی و تسلیحاتی به قبیله العقیدات در ازای مشارکت در طرح‌های نظامی علیه نیروهای SDF بوده است.
ترکیه از این طریق می‌کوشد قبایل عرب منطقه را به‌عنوان نیروی زمینی جایگزین خود در نبرد با نیروهای نظامی اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه سازمان‌دهی کند.
سازمان‌دهی حملات تحت پوشش ارتش قبایل
دولت ترکیه با پشتیبانی سازمان اطلاعات (میت) و از طریق گروه‌های وابسته به هیات التحریرالشام (ه.ت.ش)، در حال اجرای طرحی است که بر اساس آن، گروه‌های شبه‌نظامی عرب تحت عنوان ارتش قبایل در مناطق دیرالزور، رقه و طبقه فعال شده‌اند.
هدف اصلی این طرح، ایجاد تنش اتنیکی میان عرب‌ها و کُردها، بی‌ثبات‌سازی مناطق تحت کنترل خودمدیریتی دمکراتیک و منزوی‌کردن نیروهای اس.دی.اف عنوان شده است.
به گفته منابع محلی، ترکیه با سوء‌استفاده از شرایط نابسامان اقتصادی و امنیتی در شرق سوریه، در تلاش است از هرگونه خلأ قدرت برای گسترش حوزه اشغال خود بهره‌برداری کند.
مرکز تحقیقات استراتژیک کُردستان نیز اخیراً از افزایش تحرکات هستەهای خفته وابسته به گروه‌های تحت حمایت ترکیه در این مناطق خبر داده بود.
در گزارش ویژه این مرکز در تاریخ ۳۱ ژوئیه، جزئیات دیدارهای محرمانه میان میت، هیات تحریرالشام و برخی سران قبایل عرب برای هماهنگی حملات علیه SDF افشا شده بود. اکنون، با ورود رسمی هیات‌های حزب عدالت و توسعه به این روند، طرح مذکور به مرحله سیاسی و لابی‌گری آشکار علیه کُردها رسیده است.
نشست مشابه در حومه دمشق
به موازات تحرکات در شرق سوریه، هیاتی از آ.ک.پ در حومه دمشق نیز با شیوخ قبایل بدوی ساکن در استان سویدا و دیگر مناطق جنوبی سوریه دیدار کرده است.
این نشست با حضور مقامات امنیتی هیات تحریرالشام برگزار شده و در آن، بر ضرورت تضعیف موقعیت حکومت محلی سویدا و بازگرداندن این استان به کنترل کامل دولت دمشق تأکید شده است.
منابع آگاه درباره این نشست می‌گویند طرف ترکیه‌ای وعده داده است کە در صورت مشارکت قبایل حاضر در حملات علیه نیروهای دروزی یا گروه‌های حامی خودمدیریتی دمکراتیک، حمایت مالی و تسلیحاتی قابل توجهی در اختیار آن‌ها قرار دهد.
همچنین از شیوخ حاضر خواسته شده است فعالیت‌هایی را برای کاهش حمایت دروزی‌ها ازSDF و اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه آغاز کنند.
ارتباط قبایل با میت، ایران و رژیم اسد
گزارش‌ها نشان می‌دهد از زمان آغاز مداخلات ترکیه در سوریه، آژانس اطلاعاتی این کشور با استفاده از شبکه‌های قبیله‌ای عرب، تلاش کرده است نفوذ خود را در میان قبایل گسترش دهد.
در این چارچوب، میت اخیراً با قبایل بنی خالد در حلب و حسنه در حمص دیدار کرده و وعده کمک مالی و نظامی در ازای همکاری آن‌ها داده است.
نمونه بارز این روند، قبیله العقیدات و سران آن، از جمله ابراهیم الهفل (ابو خوله) است که دو سال پیش به‌دلیل همکاری با گروه‌های تبهکار، قاچاق مواد مخدر و ارتباط با نیروهای سپاه پاسداران ایران، از سوی نیروهای SDF بازداشت شد.
وی و برادرش مصعب الهفل پیشتر با رژیم اسد و سپاه پاسداران ایران همکاری داشتند، اما پس از شکست‌های پیاپی این جبهه، وابستگی خود را به ترکیه و گروه‌های تحت امر هیئت تحریرالشام اعلام کردند.
به گفته منابع محلی، ایران نیز در قالب حمایت و مشاوره نظامی به قبیله العقیدات کمک کرده و همزمان، میت نیروهای خود را با پوشش محلی به مناطق روستایی دیرالزور اعزام کرده تا به‌طور مستقیم در حملات علیه اس.دی.اف شرکت کنند.
رقابت پیچیده در صحنه سوریه
در حالی‌که عرصه سوریه به میدان رقابت و نفوذ میان قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای از جمله آمریکا، روسیه، بریتانیا، فرانسه و ترکیه تبدیل شده است، دولت آنکارا از یک‌سو با شعار «برادری کُرد و ترک» سعی در بازسازی چهره خود در روند صلح و دموکراسی دارد، اما از سوی دیگر با حمایت از گروه‌های افراطی و تحریک قبایل عرب علیه کُردها، در عمل ثبات منطقه و روند گفت‌وگوهای سیاسی را تهدید می‌کند.
تحلیل‌گران معتقدند این سیاست دوگانه، در نهایت به تضعیف مبارزه مشترک علیه داعش و احیای تنش‌های اتنیکی و مذهبی در سوریه می‌انجامد، روندی که می‌تواند پیامدهای خطرناکی برای آینده تمام ملت‌های منطقه داشته باشد.
تحرکات اخیر حزب عدالت و توسعه در شرق و جنوب سوریه نشان می‌دهد که دولت ترکیه، همزمان با شکست سیاست‌های میدانی خود در خاک سوریه، اکنون مسیر جدیدی از لابی‌گری عربی را برای مقابله با دستاوردهای کُردها و ساختار خودمدیریتی دمکراتیک در پیش گرفته است.
این رویکرد، همسو با سیاست دیرینه آنکارا برای جلوگیری از تثبیت تجربه خودمدیریتی کُردها در شمال شرق سوریه، بار دیگر چهره مداخله‌جویانه و بی‌ثبات‌ساز دولت ترکیه را آشکار می‌سازد.
