با میانجیگری در غزە، ترکیه در پی قدرت گیری در خاورمیانه است

نقش فعال ترکیه در توافق اخیر غزه، فراتر از میانجیگری صرف، بازتابی از جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی آنکارا برای بازتعریف موازنه قدرت در خاورمیانه است. تحلیلگران می‌گویند اردوغان از بحران غزه برای مشروعیت‌بخشی به نفوذ منطقه‌ای و بازیابی میراث عثمانی بهره می‌برد. این روند، ضمن افزایش نگرانی اسرائیل و کشورهای عربی، می‌تواند بر منازعات کردی و توازن امنیتی سوریه نیز تأثیرگذار باشد.

توافق اخیر میان حماس و اسرائیل با میانجیگری آمریکا و ایفای نقش ترکیه، جایگاه آنکارا را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در خاورمیانه به‌طور چشمگیری تقویت کرده و نگرانی‌هایی را در میان کشورهای عرب منطقه درباره جاه‌طلبی‌های ترکیه برانگیخته است.

روابط ترکیه با حماس، که پیش‌تر برای واشنگتن یک عامل بازدارنده محسوب می‌شد، اکنون با تمجید ترامپ از اردوغان، به یک ابزار ژئوپلیتیکی برای پیشبرد منافع ملی ترکیە بدل شدە است.

رهبران حماس که در ابتدا در برابر اولتیماتوم آمریکا مقاومت می‌کردند، تنها پس از درخواست مستقیم ترکیه و دریافت تضمین حمایت منطقه‌ای و آمریکایی، موافقت خود را با طرح دونالد ترامپ اعلام کردند.

رویترز ایفای نقش فعال ترکیه در این توافق را علاوە بر یک اعتبار دیپلماتیک برای اردوغان، فرصتی برای بازسازی جایگاه منطقه‌ای این کشور در سطح منطقە توصیف می‌کند.

این روند نشان‌دهنده نفوذ ترکیه بر تصمیم گیریهای حماس و توانایی آنکارا در میانجیگریهای منطقەای، در غیاب ایفای نقش ایران بە شمار می رود که به یکی از اهرم‌های کلیدی دیپلماسی ترکیه بدل شده است.

ترامپ ضمن تمجید از نقش اردوغان، ترکیه را متحدی قابل اعتماد خوانده است. دریافت چنین تحسینی از سوی ترامپ، می‌تواند به آنکارا کمک کند تا برخی اختلافات دیرینه با واشنگتن، از جمله تحریم‌ها و محدودیت‌های نظامی را کاهش دهد و اهداف امنیتی خود را در سوریه دنبال کند.

در سوریه، ترکیه با فشار بر نیروهای سوریه دموکراتیک SDF برای ادغام با ارتش این کشور، نفوذ خود را افزایش داده و تحقق چنین ادغامی را به یک پیروزی استراتژیک تعبیر می‌کند.

با این وجود فرماندهان SDF بر حفظ یکپارچگی ساختار نظامی خود در صورت ورود به ارتش سوریە تاکید دارند.

با این حال، نقش برجسته ترکیه در توافق غزه، نگرانی کشورهای عرب منطقه را نیز برانگیخته است. مصر، عربستان سعودی و امارات، هرچند خواهان پایان درگیری و محدود کردن نقش حماس هستند، نسبت به نفوذ فزاینده ترکیه حساس‌اند و آن را یادآور دوران امپراتوری عثمانی می‌دانند.

ایمن عبدالنور، مفسر سیاسی عرب، به رویترز گفته است کە اردوغان استاد گسترش نفوذ خود، بهره‌برداری از فرصت‌ها و تبدیل رویدادها به منافع خود است.

بدیهی است که کشورهای خلیج از نقش رهبری ترکیه در غزه خوشحال نیستند، اما در عین حال خواستار پایان درگیری و حاشیه‌راندن حماس بودند.

سرکیس نعوم، تحلیلگر لبنانی، نیز تاکید کرده است که اگرچه کشورهای عربی و ترکیه منافع مشترکی در پایان دادن به جنگ دارند، اما نقش بزرگ‌تر آنکارا برای آنها نگران‌کننده است و یادآور تاریخ امپراتوری عثمانی بر منطقه است.

از سوی دیگر، حماس تحت فشار شدید میانجیگری ترکیه، وضعیت انسانی رو به وخامت و خستگی مردم، آتش‌بس را پذیرفته است؛ اما این پذیرش نه به معنای تسلیم، بلکه تحت فشارهای گسترده و با تضمین چهارجانبه ترکیه، قطر، مصر و آمریکا بوده است.

توافق غزه آزادی گروگان‌های اسرائیلی را ممکن ساخت، اما همچنان مسیر روشنی برای تحقق خواسته تاریخی فلسطینیان، یعنی تشکیل کشور مستقل، ارائه نمی‌دهد.

با این وجود تمرکز این توافق بیشتر بر آتش‌بس، ارسال کمک‌ها و بازسازی غزه است و این امر می‌تواند دوباره قدرت دیپلماسی ترکیه را به چالش بکشد.

در این میان بنیامین نتانیاهو، ورود نیروهای نظامی ترکیە بە غزە را خط قرمز اسرائیل قلمداد کردە و این موضع در تضاد با طرح ۲۰‌بندی دونالد ترامپ قلمداد شدە است.

مقام‌های اسرائیلی نیز گفته‌اند نتانیاهو به دلیل بی‌اعتمادی عمیق میان دو دولت، با مشارکت ترکیه در هرگونه سازوکار امنیتی یا بازسازی در غزه مخالف است.

او همچنین نسبت به حضور شرکت‌های ترکیه‌ای در پروژه‌های عمرانی این منطقه هشدار داده است که رجب طیب اردوغان تمایل دارد رهبری آن‌ها را بر عهده بگیرد.

از سوی دیگر، نتانیاهو در سخنرانی اخیر خود در کنست، ترکیه و قطر را بخشی از محور اخوان‌المسلمین توصیف کرده و مدعی شده بود کە حضور فعال آن‌ها در غزه می‌تواند شبکه‌های اسلام‌گرای منطقه را تقویت کند.

در مقابل، ترامپ همکاری با آنکارا و نقش میانجی‌گرانه دوحه را برای ثبات در غزه ضروری قلمداد می کند. تاکنون ترامپ با واگذاری نقش منطقه‌ای گسترده به اردوغان، عملاً آرزوی دیرینه آنکارا برای تبدیل شدن به قدرت سنی مسلط را تحقق بخشیدە است.

این تصمیم نه‌ تنها از پتانسیل تغییر موازنە قوا در خاورمیانه به نفع ترکیه برخوردار است، بلکه میتواند موجب نگرانی عمیق اسرائیل و کشورهای عربی رقیب، از جمله مصر، عربستان سعودی و امارات نیز شود، از سوی دیگر بر حل مسالە کرد، در ترکیە، سوریە و تداوم جاەطلبیهای ترکیە در اقلیم کردستان نیز تاثیرگذار باشد.