آشوراده، توسعه گردشگری یا تهدید آخرین زیستبوم ترکمنصحرا؟
- Arena Website
- 1 hour ago
- 4 min read
توران نیکزاد
اظهارات جدید رئیس کل دادگستری استان گلستان که روز دوشنبه ۱۷ آذر ۱۴۰۴ اعلام کرد هیچ مانع حقوقی برای اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده (به زبان ترکمنی آشئیر آدا به معنی جزیره آشئیر) وجود ندارد، بار دیگر این جزیره کوچک اما تعیینکننده را به مرکز توجه، جدل و نگرانی بازگردانده است.
آشوراده تنها جزیره قابل زیست در سواحل جنوبی دریای خزر است و برای مردم ترکمنصحرا، فراتر از یک محدوده جغرافیایی، بخشی از حافظه فرهنگی و زیستمحیطی منطقه محسوب میشود.
برای بسیاری از ترکمنها، آشوراده فقط یک جزیره نیست؛ بلکە بخشی از تاریخ، معیشت و حتی جهانبینی محلی است.
صیادی سنتی، مسیرهای مهاجرت پرندگان، حضور اسب ترکمنی و رابطه دیرینه مردم با دریای خزر همه به این نقطه گره خوردهاند.
هر تغییری در جزیره نه تنها فضا را دگرگون میکند، بلکه رابطه اجتماعی و فرهنگی مردم با این محیط طبیعی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
به همین دلیل، اجرای پروژه گردشگری در یک منطقه حساس، تنها یک تصمیم اقتصادی نیست؛ بلکه تصمیمی است که لایههای هویتی و اجتماعی را هم درگیر میکند.
رفع موانع حقوقی؛ آغاز مرحلهای تازه
در رابطە با تغییر فضای این جزیرە، رئیس کل دادگستری گلستان گفته است که دستگاه قضایی آماده همکاری کامل با مجریان طرح است و هیچ مانع حقوقی وجود ندارد.
این اظهارات پس از آن مطرح شد که دادگاه، اشتباه ثبت ۱۹ هکتار از زمینهای اهالی آشوراده به نام منابع طبیعی را اصلاح کرد و مالکیت آنها را به صاحبان محلی بازگرداند.
این روند بسیاری از اختلافهای قدیمی را حل کرد، اما پرسش مهم باقی است: آیا همزمان با سرعت گرفتن روند حقوقی، ارزیابیهای محیطزیستی و مطالعات اثرگذاری این پروژه با همان دقت انجام شده است یا نه؟
منتقدان میگویند رفع موانع حقوقی تنها بخشی از ماجراست. زیرا جزیرهای با چنین حساسیت محیطزیستی نیازمند ارزیابیهای دقیق و مستقل است؛ ارزیابیهایی که هنوز عمومی نشده و مشخص نیست در چه مرحلهای قرار دارد.
نظر کارشناس: زنجیرهای از آسیبها که از زیر خاک آغاز میشود
وحید قاری، کارشناس محیطزیست و فارغالتحصیل دانشگاه هوهنهایم آلمان، آشوراده را یکی از نمونههای کلاسیک «اکوسیستمهای بسیار حساس» در شمال ایران میداند.او با بیان اینکه دلیل این حساسیت، تنوع زیراکوسیستمها در جزیره است میگوید:
از ساحل شنی و علفزارهای ساحلی گرفته تا نواحی مردابی و زیستگاههای نیمهآبی. هر تغییری در یک بخش، تابآوری کل جزیره را کاهش میدهد.
قاری سالها بر روی پیامدهای اکولوژیک پروژههای محیط زیستی، مدیریت منابع و همچنین تغییرات اقلیمی، پژوهش و فعالیت کرده، توضیح میدهد که ساختوساز در چنین محیطی قبل از هر چیز، رطوبت و ساختار خاک را تغییر میدهد و لایههای سطحی و آلی را تخریب میکند.
از نگاە قاری، این روند نه تنها باعث کاهش گونههای بومی میشود، بلکه زمینه را برای رشد گونههای مهاجم فراهم میکند؛ گونههایی که بهسرعت گسترش مییابند و اکوسیستم را از تعادل خارج میکنند.
او تاکید میکند ورود آلایندههای ساختمانی و زباله میتواند چرخه میکروارگانیسمهای خاک را مختل کند و کیفیت زیستبوم را به شکل محسوس کاهش دهد.
این کارشناس همچنین با اشاره به مداخله انسانی که میتواند حاشیههای مردابی را خشک کرده و رسوبات آلی را دچار تخریب کند میگوید:
این روند باعث آزاد شدن گازهایی مثل متان و دیاکسیدکربن میشود که هر دو در چرخههای محیطزیستی بسیار مخرباند.
همچنین قابل ذکر است که آشوراده و تالاب میانکاله در مسیر مهاجرت پرندگان اهمیت حیاتی دارند.
افزایش آلودگی صوتی، تخریب آشیانهها، رفتوآمد گسترده و انباشت زباله در مناطق حساس میتواند در بلندمدت جمعیت پرندگان مهاجر را کاهش دهد و چرخه شکارگر شکار را تغییر دهد.
بسیاری از مرگومیر پرندگان در مناطق ساحلی خزر، در سالهای اخیر ناشی از زبالهگستری و آلودگیهای انسانی بوده است.
فلزات سنگین؛ تهدیدی پنهان اما واقعی
پژوهشهای دانشگاهی نشان میدهد بخشی از سواحل جنوبی دریای خزر دارای فلزات سنگینی مانند کادمیوم و جیوه است.
در شرایط عادی این فلزات در لایههای رسوبی باقی میمانند، اما هرگونه فعالیت گسترده عمرانی میتواند آنها را دوباره فعال کند.
این ترکیبات پس از ورود به چرخه آب و خاک، بر سلامت پرندگان، آبزیان و حتی انسان تاثیر میگذارند.
نگرانی کارشناسان این است که در نبود مدیریت دقیق پسماند و فاضلاب، فعالیتهای گردشگری فشار آلودگی را در منطقه افزایش دهد.
جامعه ترکمن؛ میان فرصت و نگرانی
سالها رکود اقتصادی، کاهش صید و افت درآمد باعث شده است برخی خانوادههای ترکمن توسعه گردشگری را بهعنوان یک فرصت ببینند.
اما تجربه پروژههای شکستخورده در گلستان از جمله ناکامی در مدیریت خلیج گرگان و تغییر کاربریهای غیرقانونی اعتماد عمومی را کاهش داده است.
بخش قابل توجهی از مردم ترکمن خواستار مشارکت واقعی در تصمیمگیریها و تضمین بازگشت منافع اقتصادی به جامعه ترکمن هستند.
آنها میگویند توسعه اگر بدون برنامه محیطزیستی و مشارکت محلی باشد، در نهایت نه به سود مردم خواهد بود و نه به سود طبیعت.
با وجود رفع موانع حقوقی، هنوز روشن نیست چه نوع ساختوسازهایی در جزیره مجاز خواهد بود، چه نهادی سرمایهگذاری را برعهده خواهد گرفت، چه میزان گردشگر قرار است وارد منطقه شود، چه سازوکاری برای اشتغال محلی تعریف شده و چه برنامهای برای حفاظت همزمان از اکوسیستم وجود دارد.
این مجموعه ابهامها در منطقهای با چنین حساسیت اکولوژیک و هویتی، میتواند زمینهساز اختلافهای آینده شود.
در نهایت، آشوراده میان دو مسیر قرار گرفته است. یک مسیر به توسعهای منتهی میشود که میتواند اقتصاد منطقه را تقویت کند و مسیر دیگر به خطر تخریبی که ممکن است آخرین زیستبوم سالم ترکمنصحرا را از بین ببرد.
سرنوشت جزیره به این بستگی دارد که آیا اجرای طرح گردشگری با ارزیابی مستقل محیطزیستی، مشارکت واقعی مردم محلی و شفافیت کامل همراه خواهد بود یا نه.
