آیا قدرت‌نمایی اسرائیل، عرب‌ها را به تهران نزدیک‌تر می‌کند؟

در پی حمله نظامی اسرائیل به خاک ایران، که با پاسخ موشکی تهران همراه شد، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به طرز محسوسی لحن خود در قبال تهران را تغییر داده‌اند. در حالی که این دولت‌ها پیش‌تر ایران و نیروهای نیابتی‌اش را تهدیدی اصلی برای امنیت منطقه می‌دانستند، اکنون قدرت‌نمایی نظامی اسرائیل و حمایت بی‌قید و شرط آمریکا، موجب نگرانی آن‌ها از گسترش درگیری و بی‌ثباتی منطقه‌ای شده است. به نظر می‌رسد، تهدید تازه، نه از سوی ایران، بلکه از سوی اسرائیلی است که دیگر به مرزهای درگیری محدود نمی‌ماند.

نشریه آلمانی اشپیگل امروز ١٧ ژوئن گزارش دادە است که تلاش‌های کشورهای عربی برای میانجیگری میان ایران و ایالات متحده در ماه‌های گذشته با شکست مواجه و همین امر موجب تشدید بحران در برنامه هسته‌ای ایران شده است.

بنابە به گزارش این نشریه در آوریل ۲۰۲۵، شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، در سفری نادر به تهران با رهبر ایران و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح دیدار کرد. هدف این سفر، هشدار به ایران درباره احتمال حمله اسرائیل در صورت عدم توافق با آمریکا بود. اما این تلاش دیپلماتیک به نتیجه نرسید.

تغییر لحن بی‌سابقه در خلیج فارس؛ از ائتلاف علیه ایران تا نیاز به همزیستی

بر اساس این گزارش، وزارت خارجه عربستان حملات اسرائیل را «تجاوز آشکار» و ناقض حقوق بین‌الملل خواندە و از ایران به عنوان «جمهوری اسلامی برادر» یاد کرد؛ عبارتی که معمولاً در ادبیات دیپلماتیک عربی برای متحدان به‌کار می‌رود.

قطر و امارات متحدە عربی نیز، علی‌رغم روابط نزدیک با اسرائیل، بیانیه‌هایی مشابه صادر کردەاند. کشورهای خلیج فارس نگران آنند که گسترش جنگ، پایگاه‌های آمریکایی در خاک آن‌ها را هدف قرار داده و موجب فرار سرمایه و نیروی کار خارجی شود؛ به‌ویژه در امارات که به عنوان قطب اقتصادی و گردشگری منطقه شناخته می‌شود.

در سال‌های گذشته، ریاض و ابوظبی تلاش‌های قابل‌توجهی را برای تضعیف ایران از حمایت از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای گرفته تا جنگ نیابتی در یمن انجام دادەاند.

اما حملات حوثی‌ها به تأسیسات نفتی آرامکو در ۲۰۱۹ و واکنش سرد واشنگتن، نشان داد که تکیه بر حمایت نظامی آمریکا دیگر قابل‌اعتماد نیست. همین ناامیدی زمینه‌ساز توافق تاریخی عربستان و ایران در سال ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین شد و حالا ادامه این مسیر، از منظر امنیتی هم به ضرورتی راهبردی بدل شده است.

نگرانی از جاه‌طلبی‌های اسرائیل و محور مقاومتی فروپاشیدە

به گزارش اشپیگل، کشورهای عربی نه‌تنها حملات اسرائیل به ایران را خطرناک می‌دانند، بلکه اقدامات تهاجمی این رژیم در غزه، لبنان و سوریه را نیز به‌عنوان نشانه‌هایی از گسترش‌طلبی نظامی تعبیر می‌کنند. اعلام باقی‌ماندن دائمی ارتش اسرائیل در «مناطق امنیتی» اشغالی، ترس از تغییر مرزها و تهدید تمامیت ارضی کشورهای منطقه را افزایش داده است.

هرچند محور مقاومت به رهبری ایران، از جمله حزب‌الله لبنان و شبه‌نظامیان عراقی، در گذشته نقشی محوری در موازنه قدرت با اسرائیل ایفا می‌کردند، اما اکنون به دلیل ضعف لجستیکی و تردید سیاسی، در واکنش خود محتاط عمل کرده‌اند. تنها حوثی‌های یمن به‌طور محدود وارد عمل شده‌اند.

تحلیلگران معتقدند محور مقاومت از یک نیروی تهاجمی به «محور انتظار حملات اسرائیل» تبدیل شده است.

در همین راستا روز یکشنبه نشریه آکسیوس به نقل از چندین منبع گزارش کرده بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به کشورهای عربی متحد واشنگتن اطمینان داده که ایالات متحده تا زمانی که شهروندانش هدف قرار نگیرند، در جنگ اسرائیل و ایران دخالت نظامی نخواهد کرد.

در همین بارە منابع عربی به اکسیوس گفته‌اند که آمریکا یک ساعت پیش از حملات اسرائیل به ایران در پنج‌شنبه گذشته، با هدف انتقال این پیام به ایران برای جلوگیری از حملات تلافی‌جویانه علیه نیروهای آمریکایی، به این کشورها اطلاع داده بود که در این عملیات مشارکت ندارد.

در همین راستا، یک دیپلمات عرب تأکید کرده است که ایران تاکنون از اقداماتی که ممکن است آمریکا را به مداخله مستقیم بکشاند، خودداری کرده است.

اجماعی شکننده علیه یکجانبه‌گرایی

تحولات اخیر نشان می‌دهد که کشورهای خلیج فارس به اجماعی حداقلی اما مهم علیه قدرت‌نمایی بی‌قاعده اسرائیل رسیده‌اند. هرچند هنوز نسبت به تهران بی‌اعتمادند، اما ترس مشترک از بی‌ثباتی، آن‌ها را به سوی همگرایی محتاطانه و تلاش برای بازگشت به دیپلماسی سوق داده است. موفقیت این مسیر، به توانایی بازیگران منطقه‌ای در اجتناب از درگیری گسترده و حفظ همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بستگی خواهد داشت.