استعمار سبز؛ آیا رویای اروپا، کابوس تونس است؟

Foto: Getty Images / UCG / Universal Images Group via Getty / Hasan Mrad

اتحادیه اروپا برای دستیابی به هدف کربن‌صفر تا سال ۲۰۵۰، تونس را به‌عنوان قطب تولید هیدروژن سبز انتخاب کرده است. اما این طرح‌ در تونس با موجی از مخالفت‌ها مواجه شده‌ است که طیفی از نگرانی‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی را دربر گرفتە و پرسش‌هایی را درباره آینده منابع این کشور مطرح می‌کند.

 

 اتحادیه اروپا هیدروژن سبز را جایگزینی پاک برای سوخت‌های فسیلی می‌داند که از طریق الکترولیز آب با انرژی تجدیدپذیر تولید می‌شود. تونس با آفتاب فراوان و نزدیکی به اروپا، به‌عنوان پایگاه تولید این سوخت انتخاب شده است. پروژه‌ها شامل مزارع خورشیدی عظیم و تاسیسات الکترولیز برای صادرات هیدروژن به اروپا هستند.

اما تولید هیدروژن در حالیکە این کشور با خشکسالی و کمبود آب دست و پنجە نرم می کند، با مخالفتهایی مواجە شدە است.

بر ا‌ساس گزارش شبکه یک تلویزیون آلمان، فعالان زیست‌محیطی هشدار می‌دهند که این طرح‌ها امنیت آبی را به خطر می‌اندازد، کشاورزی را تضعیف می‌کند و اکوسیستم‌های بیابانی را تخریب می‌کند. آنها خواستار مطالعات دقیق برای جلوگیری از فاجعه اقلیمی هستند.

تونس از زمان استقلال در سال ۱۹۵۶ از روابط نزدیکی با اروپا برخوردار بودە و در سال ۱۹۹۵ توافقنامه همکاری با اتحادیه اروپا را امضا کرد تا در سال ۲۰۰۸ به منطقه تجارت آزاد تبدیل شود.

اقتصاد این کشور به کشاورزی، گردشگری و صادرات کالاهای این کشوت به اروپا وابسته است. اما منابع محدود و بیکاری بالا چالش‌های دائمی را برای تونس ایجاد کرده‌اند. انقلاب سال ۲۰۱۱، ریشه در نارضایتی‌های اقتصادی و اجتماعی داشت و این مسائل همچنان در سیاست تونس نقش دارند.

هیدروژن سبز چیست و چگونه تولید می‌شود؟

هیدروژن سبز نوعی سوخت پاک است که با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی یا بادی تولید و به دلیل عدم انتشار گازهای گلخانه‌ای در فرآیند تولید، نقش کلیدی در استراتژی‌های کاهش کربن دارد.

این نوع هیدروژن از طریق الکترولیز، فرآیندی که در آن آب (H₂O) به هیدروژن (H₂) و اکسیژن (O₂) تجزیه می‌شود به دست می‌آید.

برخلاف هیدروژن خاکستری که از گاز طبیعی تولید شده و دی‌اکسید کربن آزاد می‌کند، هیدروژن سبز کاملاً پایدار است و می‌تواند در صنایع سنگین، حمل‌ونقل (مانند خودروهای هیدروژنی) و ذخیره‌سازی انرژی برای مدیریت نوسانات منابع تجدیدپذیر استفاده شود.

در مناطقی مانند تونس پتانسیل بالای انرژی خورشیدی این کشور را به هدفی جذاب برای تولید هیدروژن سبز تبدیل کرده دارد.

فرآیند تولید هیدروژن سبز به این صورت است که در دستگاه الکترولیزر، برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر (مانند پنل‌های خورشیدی یا توربین‌های بادی) برای تجزیه مولکول‌های آب به کار می‌رود. این فرآیند نیازمند آب خالص و زیرساخت‌های پیشرفته است، زیرا هیدروژن باید فشرده، ذخیره و از طریق خطوط لوله یا مخازن ویژه حمل شود.

با این حال تولید هیدروژن در مقیاس بزرگ چالش‌هایی مانند هزینه بالای فناوری الکترولیز، نیاز به زمین برای مزارع خورشیدی یا بادی و مصرف آب را به همراه دارد. موفقیت هیدروژن سبز به کاهش هزینه‌ها، مدیریت پایدار منابع، و همکاری عادلانه بین کشورها برای ایجاد زنجیره تأمین کارآمد بستگی دارد.

سود برای اروپا، زیان برای تونس؟

منتقدان، از جمله گروه‌های مدنی و سیاستمداران معتقدند این طرح‌ها به نفع شرکت‌های اروپایی است و تونس را با هزینه‌های سنگین زیست‌محیطی و اجتماعی تنها می‌گذارد. مصادره زمین‌های کشاورزی، آوارگی روستاییان و نبود فرصت‌های شغلی پایدار از نگرانی‌های اصلی است.

مذاکرات با اروپا فاقد شفافیت کافی بودە و گروه‌های مدنی خواستار تخصیص سود پروژه‌ها به توسعه محلی، مانند آموزش و بهداشت هستند. برخی این طرح‌ها را «استعمار سبز» می‌نامند، که منابع تونس را برای نیازهای اروپا بهره‌برداری می‌کند.

جوانان و فعالان سیاسی تأکید دارند که تونس باید بیکاری ۱۸ درصدی و زیرساخت‌های ضعیف خود را در اولویت قرار دهد.

دولت در دوراهی؛ فرصت یا فاجعه؟

دولت تونس در تنگنا قرار دارد. این پروژه‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری خارجی و مشاغل جدید را جذب کنند، که برای اقتصاد شکننده این کشور حیاتی است. اما فشار گروه‌های مدنی و فعالان زیست‌محیطی، دولت را به اعمال شروط سخت‌گیرانه‌تر در مذاکرات با اروپا واداشته است. مقامات خواستار مطالعات تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی و تضمین منافع ملی هستند.

در اروپا نیز، گروه‌های زیست‌محیطی برون‌سپاری تولید هیدروژن را انتقال مسئولیت به کشورهای فقیرتر می‌دانند. موفقیت پروژه‌ها به شفافیت و مشارکت عادلانه بستگی دارد.

طرح‌های هیدروژن سبز اروپا در تونس با وجود پتانسیل اقتصادی، با مقاومت‌هایی روبه‌رو شده‌اند که ریشه در نگرانی‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و تاریخی دارند. موفقیت این پروژه‌ها به ایجاد تعادل بین اهداف اقلیمی و نیازهای محلی، همراه با شفافیت و مشارکت جوامع تونسی، وابسته است.