ایران در آستانه بحران دارویی؛ احتمال بازگشت کشت قانونی خشخاش

ایران با کاهش بی‌سابقه کشفیات تریاک و مشتقات آن طی چهار سال اخیر روبه‌روست؛ روندی که همزمان با افت شدید خلوص این ماده، زنگ خطر را برای تامین داروهای حیاتی مخدر به صدا درآورده است.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد میزان کشفیات تریاک از حدود ۷۵۰ تن در سال ۱۴۰۰ به ۲۰۹ تن در ۱۴۰۳ سقوط کرده که پایین‌ترین سطح از سال ۱۳۹۰ تاکنون است. خلوص همین تریاک مکشوفه نیز ظرف هشت سال اخیر از ۲۶ درصد به ۱۱ درصد کاهش یافته است.

سازمان غذا و دارو در نامه‌ای رسمی به ستاد مبارزه با مواد مخدر هشدار داده که ادامه این روند، زنجیره تامین متادون، مرفین، پتیدین و دیگر داروهای ضروری را مختل کرده و سلامت بیماران را به خطر می‌اندازد.

بررسی داده‌ها نشان می‌دهد در حالی که کشفیات شیشه و کانابیس در سال‌های اخیر رشد داشته، کاهش تریاک، مرفین و هرویین به حدی عمیق بوده که کل آمار کشفیات مواد مخدر از بیش از هزار تن در سال ۱۴۰۰ به تنها ۳۷۲ تن در ۱۴۰۳ رسیده است.

وزارت بهداشت می‌گوید اگر مجوز کشت قانونی خشخاش یا واردات فوری تریاک صادر نشود، تولید داروهای مخدر در سال آینده «غیرممکن یا به شدت محدود» خواهد شد.

چارچوب قانونی برای این اقدام از سال ۱۳۴۷ وجود دارد؛ «قانون اجازه کشت محدود خشخاش» به دولت اختیار داده تا زمانی که کشت در کشورهای همسایه ادامه دارد، در داخل کشور نیز خشخاش را برای مصارف دارویی زیر نظارت وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی بکارد.

ایران اما پس از انقلاب ۱۳۵۷ به‌طور داوطلبانه از این حق صرف‌نظر کرده است.

اکنون مقام‌های بهداشتی با استناد به همین قوانین و ماده ۴۱ قانون مبارزه با مواد مخدر، بر لزوم استفاده از این ظرفیت یا تسریع واردات تاکید دارند.

در بعد منطقه‌ای، سقوط تولید تریاک در افغانستان پس از فرمان هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، که در فروردین ۱۴۰۱ تجارت مواد مخدر را ممنوع اعلام کرد، ساختار بازار را تغییر داد.

گزارش‌های سازمان ملل و رسانه‌ها نشان می‌دهد که این کاهش سراسری نبوده و در برخی ولایات با پرداخت رشوه و نفوذ قبایل، کشت خشخاش ادامه یافته است؛ حتی آمارهای رسمی از افزایش وسعت مزارع از ۱۰ هزار به بیش از ۱۲ هزار هکتار بین سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ خبر می‌دهند.

توقف نسبی کشت، قیمت هر کیلو تریاک در افغانستان را از ۷۵ دلار به ۷۵۰ دلار رسانده و فشار بر زنجیره تامین ایران را تشدید کرده است.

در تهران، صدای انتقاد نیز بلند شده است. رضا سپهوند، نماینده خرم‌آباد، سیاست ممنوعیت کشت داخلی را عامل وابستگی به تریاک ناخالص وارداتی دانست و تاکید کرد: «این یک مساله ملی است و به اعتیاد ربطی ندارد، زیرا اعتیاد اکنون صنعتی شده است.»

او افزود که نیاز سالانه کشور به تریاک برای مصارف پزشکی به ۶۰۰ تن می‌رسد و داروسازان با بحران مواجه شده‌اند.

این اظهارات بر فشار فزاینده برای بازنگری در سیاست‌های کشت و واردات تاکید دارد، در شرایطی که کاهش مستمر کشفیات و افت کیفیت ماده اولیه، تهدیدی جدی برای تامین داروهای حیاتی محسوب می‌شود.

با کاهش مداوم کشفیات تریاک، افت بی‌سابقه کیفیت و تحولات پرشتاب در بازار منطقه‌ای مواد مخدر، ایران در آستانه بحرانی قرار گرفته که ممکن است آن را به سمت بازگشت به کشت قانونی خشخاش یا افزایش واردات سوق دهد.