ایرانِ دوچهره: آزادی ظاهری و سرکوب پنهان

در خیابان‌های شلوغ پایتخت ایران، نشانه‌های تغییر به‌چشم می‌خورد. زنان بی‌حجاب با لباس‌های رنگارنگ و شلوار جین در کنار مردان در کافه‌هایی می‌نشینند که موسیقی غربی در آن پخش می‌شود، و زوج‌هایی دیده می‌شوند که دست در دست هم قدم می‌زنند، صحنه‌هایی که تا چند سال پیش غیرقابل تصور بودند. اما زیر این تصویر از گشایش اجتماعی، واقعیتی تاریک‌تر پنهان است.

بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، حاکمان حکومت دینی ایران در حالی که محدودیت‌های ظاهری و اجتماعی را کاهش داده‌اند، سرکوب سیاسی را به‌شدت افزایش داده‌اند تا مانع از بروز ناآرامی‌های تازه شوند.

در این بارە، چهار فعال سیاسی داخل ایران به رویترز گفته‌اند کە در ماه‌های اخیر صدها روزنامه‌نگار، وکیل، دانشجو، نویسنده و فعال حقوق بشر هدف بازداشت، احضار یا تهدید قرار گرفته‌اند. گروه‌های حقوق بشری نیز از موج تازه‌ای از فشار و پرونده‌سازی علیه جامعه مدنی خبر داده‌اند.

به‌گفته سه مقام ایرانی و یک مقام پیشین اصلاح‌طلب، استراتژی جدید حکومت محاسبه‌شده است: با کاهش برخی محدودیت‌های قابل مشاهده، فشار اجتماعی را کاهش دهند، اما در پسِ پرده، با تشدید سرکوب سیاسی، امکان سازماندهی مخالفان را از بین ببرند.

الکس واتانکا، مدیر برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، این سیاست را نوعی مدیریت تاکتیکی می‌داند:

تناقض عمدی در اینجاست؛ از یک سو بازکردن یک سوپاپ اطمینان به مردم در سطح اجتماعی، و از سوی دیگر، تشدید اقدامات در مواجهه با هرگونە مخالفت سیاسی سویە دیگر این مدیریت تاکتیکی بە شمار می رود.

به باور تحلیل‌گران، جمهوری اسلامی ایران اکنون با یکی از دشوارترین آزمون‌های خود از زمان انقلاب ۱۳۵۷ روبه‌رو شدە است.

حمله هوایی اسرائیل در ماه ژوئن گذشته، بخش‌هایی از زیرساخت‌های نظامی و هسته‌ای ایران را هدف قرار داد و شبکه منطقه‌ای متحدان تهران را، از حماس در غزه تا حزب‌الله در لبنان و شبه‌نظامیان عراقی، به‌شدت تضعیف کرد.

در داخل کشور نیز اقتصاد با بحران‌های پی‌در‌پی روبه‌رو است، سقوط ریال، تورم فزاینده و کمبود انرژی و آب، نارضایتی عمومی را تشدید کرده است. در راستام واتانکا می‌گوید:

ایران اکنون در قلمروی ناشناخته گام بر میدارد. سیاست‌های حکومت بیش از آن‌که از یک استراتژی منسجم برخوردار باشد، مجموعه‌ای از واکنش‌های کوتاه‌مدت برای بقا در شرایط بحرانی است.

 یکی از مهم‌ترین نشانه‌های این واکنش کوتاەمدت، ایجاد آزادی کنترل‌شده و تغییر در سیاست حجاب اجباری است. قانون حجاب و عفاف که سال گذشته تصویب شد، اکنون تنها به‌صورت گزینشی اجرا می‌شود.

مرگ ژینا امینی در بازداشت گشت ارشاد در سال ۲۰۲۲، اعتراضاتی سراسری و کم‌سابقه را رقم زد. اکنون دولت مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، از بیم تکرار آن اعتراضات، اجرای سخت‌گیرانه قانون حجاب را به تعویق انداخته است.

در فضای مجازی، تصاویری از یک ایران بازتر و مدرن‌تر بازتولید می‌شود. گردشگران خارجی که به دعوت دولت به ایران سفر می‌کنند، ویدیوهایی از بازارهای سنتی، مناظر تاریخی و سفره‌های ایرانی منتشر می‌کنند و کشور را مقصدی صلح‌آمیز معرفی می کنند کە بدرستی شناختە نشدە است.

به گفته منتقدان، این تصویرسازی‌ها بخشی از تلاش حکومت برای بازسازی چهره ایران در سطح بین‌المللی است، در حالی که در داخل، محدودیت‌ها و سرکوب همچنان ادامه دارد.

در همین حال، کلیپ‌هایی از کنسرت‌های خیابانی، جوانان بی‌حجاب و جمعیت‌هایی که آواز می‌خوانند در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود، تصاویری که بسیاری از ناظران آن را نمایشی مهندسی‌شده می‌دانند.

 انتشار این تصآویر مهندسی شدە، همزمان با افزایش آمار اعدام در ایران است. آمار اعدام‌ها در ایران به بالاترین سطح از سال ۱۹۸۹ رسیده است. دفتر حقوق بشر سازمان ملل گزارش داده که تا ۲۱ اکتبر ۲۰۲۵، دست‌کم ۱۱۷۶ نفر در ایران ، یعنی به‌طور میانگین چهار نفر در روز اعدام شدەاند.

یکی از فعالان سیاسی که پیش‌تر در اعتراضات آبان ۹۸ بازداشت شده بود، به رویترز گفته است:

فشار از هر سو در حال افزایش است، تهدید خانواده‌ها، احضار فعالان، دستگیری دانشجویان و روزنامه‌نگاران. آن‌ها می‌خواهند هر صدای مخالفی را خفه کنند.

به گفته او، این سیاست‌ها پس از جنگ کوتاه اما ویرانگر با اسرائیل شدت یافته است.

نگرانی از حملات دوباره و بن‌بست دیپلماتیک

مقام‌های جمهوری اسلامی ایران اکنون بین دو فشار گرفتار شده‌اند: از یک‌سو نارضایتی داخلی و از سوی دیگر بن‌بست مذاکرات هسته‌ای با آمریکا. بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در ماه سپتامبر می‌تواند اقتصاد ایران را بیش از پیش تحت فشار بگذارد و حتی روابط تجاری محدود آن با کشورهایی مانند چین و هند را نیز تهدید کند.

در عین حال، در تهران بیم آن می‌رود که در صورت ادامە بن‌بست در گفت‌وگوها، اسرائیل حملات تازه‌ای را علیه زیرساخت‌های ایران آغاز کند. یک مقام پیشین اصلاح‌طلب به رویترز گفته است:

آن‌ها نگران‌اند کنترل اوضاع از دستشان خارج شود، بنابراین فشار داخلی را افزایش داده‌اند تا از درون ضربه نخورند.

 در خصوص سیاستهای متناقض در جمهوری اسلامی ایران، واتانکا به رویترز می‌گوید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، سیاستی دوگانه را پیش گرفته است:

در صحنە سیاست خارجی، درِ دیپلماسی را نیمه‌باز نگه می‌دارد تا از جنگ جلوگیری کند، و در داخل، امتیازهای کوچک و موقتی می‌دهد تا خشم مردم را کنترل کند.

اما به گفته فعالان و ناظران آنچه در واقعیت جریان دارد، افزایش کنترل امنیتی، بازداشت‌های گسترده، و قوانین تازه برای محدود کردن آزادی بیان است.

مجلس ایران به‌تازگی لایحه‌ای تصویب کرده است که مجازات اعدام برای اتهام جاسوسی را گسترش می‌دهد و انتشار اطلاعاتی که کاذب یا مخل امنیت تلقی شود را جرم‌انگاری می‌کند.

بر اساس آمار رسمی، تاکنون بیش از ۲۱ هزار نفر، از جمله روزنامه‌نگاران، فعالان مدنی و اعضای اقلیت‌های اتنیکی و مذهبی، بازداشت شده‌اند.

در میان آنان، اعضای جامعه بهایی نیز دیده می‌شوند که مقامات آن‌ها را به جاسوسی برای اسرائیل متهم کرده‌اند. بسیاری از آنها خانه‌هایشان مورد یورش قرار گرفته و اموالشان مصادره شده است.

در حالی که حکومت سعی دارد چهره‌ای از ثبات و تساهل به نمایش بگذارد، کارشناسان می‌گویند جامعه ایران همچنان در حالت انفجار خاموش به‌سر می‌برد.

خطر بازگشت ناآرامی‌های گسترده بسیار واقعی است. مردم از فساد، فقر و بن‌بست سیاسی خسته‌اند. این تسکین ظاهری ممکن است برای مدتی آرامش بیاورد، اما نمی‌تواند خشم زیرپوستی جامعه را برای همیشه پنهان کند.