بحران خاورمیانه و جاه‌طلبی مسکو: دیپلماسی یا سودجویی اقتصادی؟
- Arena Website
- Jun 18
- 4 min read
درگیری میان ایران و اسرائیل که وارد ششمین روز خود شده است، با تبادل حملات موشکی و پهپادی همچنان ادامه دارد و صدها غیرنظامی قربانی این تنش‌ها شده‌اند. در این میان، روسیه به‌عنوان کشوری که با هر دو طرف روابط دیپلماتیک و استراتژیک دارد، در موقعیت حساسی قرار گرفته است.
با گسترش حملات متقابل ایران و اسرائیل، وزارت خارجه روسیه روز دوشنبه از شهروندان خود خواست که خاک ایران و اسرائیل را ترک کنند. این خواست نشان دهنده نگرانی مسکو نسبت به تشدید اوضاع و طولانی‌تر شدن این جنگ است. اما پرسش کلیدی این است که روسیه چه واکنشی به این بحران نشان خواهد داد و چه نقشی در آن ایفا خواهد کرد؟
مشارکت استراتژیک یا احتیاط دیپلماتیک؟
روابط روسیه و جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر و خصوصا پس از شروع جنگ اوکراین در بسیاری از زمینه‌ها منجمله نظامی و اقتصادی عمیق‌تر شده است. علاوه‌بر این روسیه در ماه آوریل یک توافقنامه مشارکت استراتژیک با ایران امضا کرد که بر همکاری برای مقابله با تهدیدات مشترک تمرکز دارد.
با این حال این افزایش روابط به حدی نبودە است که نیازهای جمهوری اسلامی ایران را برای مقابله با تهدیدات نظامی غرب و اسرائیل برطرف کند.
آندری رودنکو، معاون وزیر خارجه روسیه، در گفت‌وگو با دوما تأکید کرد که این توافق به معنای تشکیل اتحاد نظامی یا تعهد به کمک نظامی متقابل نیست. این موضع نشان‌دهنده تمایل مسکو به حفظ فاصله از درگیری نظامی مستقیم است.
هانا نوت، کارشناس مسائل روسیه و خاورمیانه در مرکز مطالعات عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای، در پستی در شبکه اجتماعی ایکس اظهار داشته است که روسیه احتمالاً از طریق نهادهای بین‌المللی مانند شورای امنیت سازمان ملل یا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در این بحران دخالت خواهد کرد.
نوت همچنین به تماس تلفنی پوتین با نتانیاهو و پزشکیان نیز اشاره و اعلام کردە است که این تماس، تلاشی برای میانجیگری میان دو طرف بودە است.
با این حال پیچیدگی اوضاع خاورمیانه و نزاع‌های چند وجهی در این منطقه به سختی اجازه حل چنین بحران عمیقی را از طریق مذاکرات دیپلماتیک و میانجیگری می‌دهد.
رسلان سلیمانوف، پژوهشگر مؤسسه توسعه و دیپلماسی دانشگاه ADA در باکو، بر این باور است که نقش روسیه به عنوان بازیگری مهم در بحران خاورمیانه رو به افول بودە و در این رابطە افزوده است:
اعتبار روسیه در منطقه پس از عدم حمایت قاطع از بشار اسد در برابر جهادگران تضعیف شده است. حمایت مسکو از ایران احتمالاً به اقدامات دیپلماتیک در شورای امنیت محدود خواهد شد و تعهدی نظامی در کار نیست.
بنظر می‌رسد علی‌رغم روابط استراتژیک مسکو با تهران، روسیه همچنان به حفظ روابط با اسرائیل علاقه‌مند است و تشدید این جنگ تاثیر زیادی بر روابط میان مسکو و تل‌آویو نخواهد گذاشت؛ حتی چرخش اخیر اسرائیل به سوی اوکراین و حمایت تسلیحاتی از این کشور.
ماریانا بلنکایا، مفسر سابق خبرگزاری ریانووستی و کارشناس امور خاورمیانه، در این رابطه به مسکو تایمز می گوید که روابط روسیه و اسرائیل حتی با گسترش تعاملات مسکو با حماس پایدار مانده است. «اسرائیل روابط خود با روسیه را قطع نکرده و تحریم‌هایی علیه مسکو اعمال نکرده است. همکاری دوجانبه احتمالاً ادامه خواهد یافت.»
پیامدهای اقتصادی جنگ ایران و اسرائیل برای روسیه
درگیری میان ایران و اسرائیل قیمت نفت را حدود 10 درصد افزایش داده و از ٦٧ دلار به ٧٣.٦٠ دلار در هر بشکه رسانده است. حملات اسرائیل به زیرساخت‌های انرژی ایران، مانند تأسیسات پالایش گاز، میتواند تولید و صادرات نفت و گاز ایران را محدود کند. ایران در سال ٢٠٢٣ روزانه ٤ میلیون بشکه نفت تولید کرده که ١.٥ میلیون بشکه آن صادر شده است، اما این رقم تنها ٣.٦ درصد از صادرات جهانی را تشکیل می‌داد.
به گفته تحلیلگران بازار انرژی کاهش صادرات نفت ایران میتواند قیمت جهانی نفت را بالا ببرد و با این حال از دو جنبه به سود روسیه خواهد بود. از یکسو ممکن است چین به دلیل جنگ فعلی بیش از پیش به خرید نفت از روسیه به عنوان جایگزینی برای نفت ایران روی آورد و هم اینکه افزایش نرخ نفت و گاز در شرایطی که روسیه تحت تحریم است به رشد درآمدهای نفتی و گازی این کشور کمک خواهد کرد. همچنین، تأخیر در مذاکرات هسته‌ای با ایران و تداوم این نزاع میتواند ورود نفت و گاز ایران به بازارهای جهانی، به‌ویژه اروپا، را به تعویق بیندازد و که از نظر استراتژیک باز میتواند به سود مسکو باشد.
با این حال باید در نظر داشت که ظرفیت مازاد تولید نفت در خاورمیانه، بیش از 4 میلیون بشکه در روز است و درصورتی که کشورهایی چون عربستان سعودی و امارات متحده عربی تولید روزانه خود را افزایش دهند اختلال گسترده‌ای در بازارهای انرژی رخ نخواهد داد و افزایش قیمت نفت موقتی خواهد بود.
جنگ اوکراین و حمایت نظامی تهران از مسکو
روسیه پس از حمله به اوکراین در سال ٢٠٢٢ به دلیل حمایت‌های نظامی ناتو از اوکراین با مشکلات عدیده‌ای در جنگ مواجه شد و این پهپادهای شاهد ساخت ایران بودند که وضعیت را برای روسیه تغییر دادند.
با این حال اکنون وضعیت تغییر کرده و مسکو از میزان وابستگی خود به تهران کاسته است. روسیه با توسعه زیرساخت‌های خود اکنون قادر به تولید مستقل ٢٧٠٠ پهپاد شاهد در ماه است. از همین رو حتی جنگ اوکراین نیز عاملی برای مداخله روسیه در جنگ فعلی به سود ایران نخواهد بود.
بنظر می‌رسد روسیه در مواجهه با این درگیری رویکردی محتاطانه در پیش گرفته است. مسکو از طریق دیپلماسی و نهادهای بین‌المللی به دنبال ایفای نقش است، اما موفقیت این تلاش‌ها با توجه به پیچیدگی‌های منطقه‌ای نامشخص است. روابط روسیه با اسرائیل احتمالاً پایدار خواهد ماند، در حالی که اقتصاد مسکو ممکن است از افزایش موقتی قیمت نفت بهره‌مند شود.
