تهران خواستار چارچوب حقوقی جدید درباره رود هیرمند است

دریا درویش

در حالی که بحران خشکسالی در شرق ایران به مرحله‌ای بحرانی رسیده است، کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه ایران، در سفر به کابل اعلام کرد تهران آب بسیار کمتری از میزان تعیین‌شده در معاهده ۱۳۵۱ دریافت می‌کند و خواستار تدوین «چارچوب حقوقی جدید» برای مدیریت رودخانه هیرمند شد. قرار است دو کشور به‌زودی سی‌اُمین نشست کمیساران آب هیرمند را در تهران برگزار کنند تا درباره آینده این معاهده و راه‌های کاهش تنش گفت‌وگو کنند.

به گزارش ایرنا پنجشنبه چهارم آبان، کاظم غریب‌آبادی معاون وزیر امور خارجه ایران برای گفتگو با مقامات افغانستان در خصوص همکاری های مرزی، آب و قضایی وارد کابل شد. از مهم‌ترین محورهای این گفتگوها حقابه ایران از رودخانه هیرمند بود.

رودخانه هیرمند که از کوه‌های هندوکش سرچشمه می‌گیرد و به منطقه سیستان در ایران می‌ریزد، برای کشاورزی و تأمین آب در شرق ایران به ویژه سیستان حیاتی است.  

اختلافات ایران و افغانستان بر سر سهم ایران از این رودخانه از اواخر قرن هفدهم میلادی آغاز شد. تا سال ۱۳۵۱ که در دوران نخست وزیری امیرعباس هویدا معاهده هیرمند به امضا رسید و تا امروز هم بر روابط دو کشور در مورد رودخانه هیرمند حاکم است.

مطابق این معاهده افغانستان متعهد شددر هر سال حدود ۸۲۰میلیون متر مکعب آب از هیرمند را به ایران بدهد. در شرایط «سال عادی» ۲۲ متر مکعب در ثانیه پیش‌بینی شده است و در سال‌های پرآبی هم جریانی اضافی تخت عنوان «نیکی و برادری» پیش‌بینی شده است.

با وجود این،  در معاهده، هیچگونە سازوکار الزام‌آور نیرومندی برای تخلف طرفین از تعهداتشان پیش‌بینی نشده است. این موضوع از آن زمان تا کنون موجب بروز چالشها و نارضایتیهایی در روابط دو کشور شده است.  

پس از امضای این معاهده، ایران همواره افغانستان را به اجرای ناقص معاهده از طریق احداث سد در مسیر رودخانه متهم‌کرده است. به ویژه کە در سال‌های اخیر نیز خشکسالی و سدسازی‌های جدید در افغانستان به تنش میان تهران و کابل بر سرحقابه رود هیرمند دامن زده است.

در مرداد امسال علیرضا بیکدلی، سرپرست سفارت جمهوری اسلامی ایران در افغانستان، در حاشیه کنفرانس منطقه‌ای دیپلماسی استانی در شهر مشهد، از دولت طالبان خواست تا در اجرای توافقات دوجانبه آبی، به ویژه تا در اجرای توافقات دوجانبه آبی، به ویژه اجرای کامل معاهده رودخانه هیرمند، مسئولانه‌تر عمل کند.

بیکدلی تأکید کرد که تأمین حق آبه ایران از منابع فرامرزی، به ویژه رودخانه هیرمند، یکی از جنبه‌های کلیدی روابط تهران و کابل بودە و در این بارە تاکید کرد که این موضوع در بحبوحه بحران اقلیمی فعلی اهمیت فزاینده‌ای یافته است.

بیکدلی با اشاره به توافقنامه سال ۱۹۷۳ بین ایران و افغانستان در مورد رودخانه هیرمند، یادآوری کرد که طبق این توافقنامه، سهم مشخصی از آب باید از افغانستان به ایران تحویل داده شود، ولی دولت طالبان هنوز هیچ گام معناداری برای رعایت کامل این توافقنامه برنداشته است.

در پاسخ به ادعای ایران،‌مقامات طالبان معتقدند که کمبود آب به دلیل شرایط اقلیمی است و نه انحراف مسیر آب.

کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه ایران،روز پنجشنبه در کابل به مقامات طالبان   گفت که تهران «آب بسیار کمتری از میزان تضمین‌شده تحت معاهده رودخانه هیرمند» دریافت می‌کند.وی افزود که «برخی از پروژه‌های سدسازی در افغانستان جریان آب به سمت ایران را کاهش داده است» و تأکید کرد که دو کشور ممکن است برای مدیریت رودخانه به «یک چارچوب قانونی جدید» نیاز داشته باشند.

به گفته غریب ‌آبادی ایران خواستار چارچوب حقوقی جدید» برای مدیریت رودخانه هیرمند است. چرا که با ادامه خشکسالی و بحران آب در ایران موضوع ابعاد پیچیده‌تر امنیتی و منطقه‌ای پیدا خواهد کرد.

قرار است ایران و افغانستان به‌زودی سی‌اُمین نشست کمیساران آب هیرمند را در تهران برگزار کنند تا موضوع حقابه هیرمند را پیگیری کنند.

ایران امیدوار است این نشست زمینه را برای توافقی تازه فراهم کند؛ توافقی که بتواند در میانه‌ی بحران شدید خشکسالی، روزنه‌ای برای بهبود وضعیت بگشاید و دست‌کم از شدت بحران بی‌سابقه‌ی کم‌آبی در سیستان بکاهد.