حماس در تنگنا: جنگ ایران و اسرائیل و ظهور گروه‌های رقیب در غزه

پس از گذشت ماه‌ها از آغاز دور جدید جنگ میان اسرائیل و حماس در نوار غزه، نشانه‌های فزاینده‌ای از تضعیف نظامی، سیاسی و اجتماعی این گروه اسلام‌گرا آشکار شده است. منابع میدانی و تحلیل‌گران امنیتی در گزارشی از رویترز تأکید دارند که حماس دیگر آن نیروی سازمان‌یافته و قدرتمندی نیست که در سال‌های گذشته توانست همزمان کنترل سیاسی غزه و توانایی نظامی‌اش را حفظ کند. اکنون، حماس با تنگنای چندجانبه‌ای روبروست که از فشار مستقیم نظامی اسرائیل تا شورش‌های داخلی و تضعیف حمایت ایران را در بر می‌گیرد.

فروپاشی زیرساخت نظامی: از دست رفتن شبکه تونل‌ها و فرماندهی متمرکز

یکی از مهم‌ترین ابزارهای قدرت حماس در دو دهه اخیر، شبکه پیچیده و گسترده‌ای از تونل‌ها بوده که برای جابه‌جایی نیرو، ذخیره سلاح و حملات غافلگیرکننده به‌کار گرفته می‌شد.

طبق گزارش منابع نظامی، بخش عمده‌ای از این تونل‌ها با بمباران‌های هدفمند اسرائیل منهدم شده‌اند. علاوه بر آن، بسیاری از فرماندهان ارشد گردان‌های عزالدین قسام کشته یا مجبور به فرار شده‌اند. این مسئله، ساختار فرماندهی و انسجام عملیاتی حماس را به شدت مختل کرده و امکان اجرای عملیات منظم را از آن سلب کرده است.

ظهور نیروهای رقیب در داخل غزه: چالش قدرت از سوی گروههای مسلح نوظهور

در نبود اقتدار کامل حماس، برخی گروه‌های فلسطینی مسلح، از خلأ قدرت استفاده کرده و در مناطقی چون رفح، کنترل نقاط حیاتی همچون گذرگاه‌ها و توزیع کمک‌های بشردوستانه را در دست گرفته‌اند.

به طور خاص، گروه یاسر ابوشباب که ریشه در شبکه‌های خانوادگی دارد، در جنوب غزه به قدرتی موازی تبدیل شده است. حماس اگرچه تلاش کرده است با حمله به اعضای این گروه و هدف قرار دادن رهبران آن، سلطه خود را بازپس گیرد، اما تاکنون نتوانسته است این گروه را از میان بردارد.

منابع میدانی می‌گویند ابوشباب، برخلاف گروه‌های سلفی یا جهادگرای افراطی، پایگاه اجتماعی دارد و از حمایت برخی خانواده‌های بزرگ برخوردار است.

کاهش حمایت ایران: پیامدهای درگیری ایران و اسرائیل

یکی از ستون‌های حیاتی بقای نظامی و مالی حماس، حمایت مستقیم جمهوری اسلامی ایران بود. اما در هفته‌های اخیر، حملات گسترده اسرائیل به ایران نشان داد که بازوی لجستیکی تهران در حال تضعیف جدی است.

یک مقام فلسطینی نزدیک به حماس به رویترز اعلام کرده است که این گروه نگران کاهش حمایت ایران بودە و پیش‌بینی می‌کند که این کاهش، تأثیر مستقیمی بر بودجه و تخصص‌هایی داشته باشد که تهران در اختیار مقاومت فلسطین قرار می‌داد.

در همین راستا، یکی از اهداف اخیر اسرائیل در خاک ایران، سعید ایزدی، افسر سپاه پاسداران بود که نقش کلیدی در هماهنگی‌های راهبردی با حماس ایفا می‌کرد و مرگ او ضربه‌ای سنگین به محور ایران-حماس تلقی شده است.

حماس با صدور بیانیه‌ای ضمن تسلیت به ایران، ایزدی را «دوست و مسئول مستقیم روابط با رهبری مقاومت فلسطین» خواند. منابع وابسته به گروه‌های تحت حمایت ایران نیز تأیید کرده‌اند که ایزدی در توسعه قابلیت‌های نظامی حماس ــ از جمله طراحی حملات پیچیده، پرتاب موشک، عملیات نفوذ و استفاده از پهپاد ــ نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است.

بحران انسانی و فشار بین‌المللی برای آتش‌بس: چالش مشروعیت سیاسی

ادامه بمباران‌ها، تخریب زیرساخت‌ها، قطع گسترده برق، کمبود آب، غذا و دارو، و افزایش شمار کشته‌شدگان غیرنظامی در غزه، نه تنها مشروعیت حماس را در نگاه بخشی از جامعه فلسطینی به چالش کشیده، بلکه فشارهای بین‌المللی برای پایان جنگ را نیز تشدید کرده است.

حماس که در آغاز جنگ به دنبال تثبیت خود به‌عنوان "نماد مقاومت" بود، اکنون با مطالبه جدی از سوی مردم برای پایان خشونت و مذاکره مواجه است.

در چنین شرایطی، رهبران حماس به‌صورت محتاطانه تمایل خود را برای ورود به مذاکرات تبادل گروگان‌ها اعلام کرده‌اند، اما هنوز شروطی چون آتش‌بس کامل و عقب‌نشینی اسرائیل را پیش‌شرط می‌دانند. اسرائیل اما، در موضع قدرت، تمایلی به اعطای امتیاز جدی به حماس ندارد و همچنان فشار نظامی را حفظ کرده است.

سناریوی آینده: فروپاشی تدریجی یا بازسازی؟

با تضعیف همزمان ساختار نظامی، شبکه حمایت خارجی، و نفوذ سیاسی در داخل، چشم‌انداز آینده حماس مبهم‌تر از همیشه است. سناریویی که برخی ناظران مطرح می‌کنند، فروپاشی تدریجی و جایگزینی آن با ائتلافی از گروه‌های محلی یا حتی طرح‌های تحت حمایت کشورهای عربی برای مدیریت غزه پس از جنگ است.

برخی دیگر اما احتمال می‌دهند حماس با بازسازی بخشی از توان نظامی و بهره‌برداری از احساسات ضد اسرائیلی در جامعه فلسطینی، دوباره سربرآورد، هرچند نه با همان قدرت گذشته.