خطیب زادە: احتمال وقوع جنگ دوباره میان جمهوری اسلامی و اسرائیل زیاد است

در روزهایی که منطقه خاورمیانه همچنان در شوک پیامدهای جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل است، مقامات جمهوری اسلامی ایران در اظهاراتی تازه از احتمال وقوع جنگی دوباره سخن گفته‌اند. هم‌زمان، نشانه‌هایی از تحرکات دیپلماتیک تهران در وین و بروکسل دیده می‌شود که می‌تواند تاثیر مهمی بر آینده پرونده هسته‌ای و روابط ایران با غرب داشته باشد.

سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌وگویی با یک شبکه عراقی، ایران را یک بازیگر مسئول در منطقه معرفی کردە و گفت که جمهوری اسلامی همواره کوشیده است «منطقه وارد جنگ دیگری نشود». او در عین حال هشدار داد که «احتمال وقوع جنگ دوباره میان جمهوری اسلامی و اسرائیل زیاد است». خطیب‌زاده با اشاره به نشانه‌هایی که به گفته او از افزایش تنش‌ها وجود دارد، تاکید کرد:

ما ارزیابی‌های دقیقی انجام می‌دهیم و اطلاعات را با دقت، در منطقه و خارج از آن تبادل می‌کنیم.

این مقام ایرانی همچنین گفت که اسرائیل در جریان جنگ ۱۲ روزه اخیر نتوانست به اهداف خود دست پیدا کند. چنین موضع‌گیری‌ای در حالی مطرح می‌شود که تحلیلگران مستقل و ناظران منطقه‌ای همچنان در حال بررسی پیامدهای این درگیری کوتاه اما پرهزینه هستند.

بسیاری از گزارش‌ها نشان می‌دهد که این جنگ نه تنها خسارات گسترده‌ای بر جای گذاشته است، بلکه تعادل شکننده امنیتی در منطقه را متزلزل‌تر کرده است.

دیپلماسی در سایه تهدید جنگ

تنها یک روز پس از این سخنان، وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای رسمی، دیدار عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را تایید کرد.

این دیدار که روز پنجشنبه برگزار شده بود، نخستین گفت‌وگوی مستقیم میان یک مقام ارشد ایرانی و یکی از مقامات ارشد اتحادیه اروپا پس از تشدید بحران هسته‌ای اخیر محسوب می‌شود.

به گفته وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، عراقچی در این دیدار از خانم کالاس خواسته است تا در «خنثی‌سازی تحرکات علیه دیپلماسی» نقش‌آفرینی کند.

تهران معتقد است که برخی طرف‌ها، به‌ویژه اسرائیل و متحدانش، در تلاش هستند تا مسیر دیپلماتیک احیای توافق هسته‌ای را مسدود کنند. وزارت خارجه ایران اعلام کرد که دو طرف توافق کرده‌اند «رایزنی‌ها را در روزها و هفته‌های آینده ادامه دهند».

این دیدار در شرایطی صورت گرفته که اتحادیه اروپا یکی از معدود مجاری ارتباطی میان ایران و غرب به شمار می‌رود. از زمان خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها، اتحادیه اروپا کوشیده است تا کانالی برای گفت‌وگو باز نگه دارد، هرچند موفقیت آن در عمل محدود بوده است.

سفر احتمالی به وین

هم‌زمان با این تحولات، لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، در حساب خود در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) نوشت که یک هیئت ایرانی روز جمعه برای مذاکرات با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وین سفر خواهد کرد.

اگرچه این خبر هنوز از سوی تهران یا آژانس به طور رسمی تایید نشده است، اما توجه تحلیلگران را به خود جلب کرده است.

این سفر احتمالی درست پس از بازگشت بازرسان آژانس از ایران اعلام شده است. بازرسان برای نظارت بر روند تعویض سوخت نیروگاه اتمی بوشهر به ایران رفته بودند.

منابع آگاه در گفت‌وگو با رسانه‌های غربی اظهار کرده‌اند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تهران خواسته است تا همکاری‌های خود را در زمینه نظارت و شفاف‌سازی گسترش دهد.

اگر این سفر انجام شود، می‌تواند نشانه‌ای از تمایل تهران به کاهش تنش و جلوگیری از اعمال فشارهای بیشتر باشد. به‌ویژه آنکه اتحادیه اروپا اخیرا تهدید کرده است در صورت تداوم همکاری محدود ایران با آژانس، ممکن است به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه پیش برود؛ اقدامی که می‌تواند تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل را دوباره علیه ایران برقرار کند.

تحلیل: دو مسیر متضاد، جنگ یا دیپلماسی؟

ایران در شرایط کنونی در برابر دو مسیر متضاد قرار گرفته است. از یک سو، مقامات رسمی از جمله خطیب‌زاده به‌طور آشکار احتمال وقوع جنگی دیگر با اسرائیل را مطرح می‌کنند.

این موضع نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران تلاش دارد بازدارندگی خود را حفظ کرده و هم‌زمان به حامیان داخلی و منطقه‌ای پیام بدهد که برای هر سناریویی آماده است.

از سوی دیگر نیز، تحرکات دیپلماتیک اخیر از جمله دیدار عراقچی با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و خبر احتمالی سفر هیئت ایرانی به وین، بیانگر تلاشی موازی برای باز کردن مسیر مذاکره است.

این تلاش‌ها بیش از هر چیز نشان‌دهنده فشار فزاینده اقتصادی و سیاسی است که ایران با آن روبه‌روست. تورم بالا، کاهش درآمدهای نفتی و تداوم تحریم‌ها شرایطی را ایجاد کرده است که ادامه بن‌بست دیپلماتیک می‌تواند برای تهران هزینه‌بر باشد.

در این بارە، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران سیاستی دوگانه را دنبال می‌کند. از یک سو با تهدید به جنگ تلاش دارد فشار ایجاد کند و از سوی دیگر با ابراز آمادگی برای مذاکره می‌کوشد از انزوای بیشتر جلوگیری کند و در این میان نقش اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اهمیت زیادی دارد.

بە نظر می رسد اگر مسیر وین به گفت‌وگوهای جدی منجر شود امکان کاهش تنش‌ها وجود خواهد داشت اما اگر چنین نشود هشدار مقام‌های ایرانی درباره احتمال وقوع جنگ دوباره می‌تواند به واقعیت تبدیل شود.

اظهارات خطیب‌زاده، تایید دیدار عراقچی با کایا کالاس و خبر سفر احتمالی هیئت ایرانی به وین، سه نشانه از شرایط پیچیده‌ای است که ایران در آن قرار گرفته است.

تهران می‌کوشد میان تهدید و مذاکره تعادلی برقرار کند، اما واقعیت این است که هر دو مسیر پرمخاطره‌اند. آینده به میزان موفقیت یا ناکامی این تلاش‌ها بستگی دارد.

اگر دیپلماسی در وین و بروکسل نتیجه‌ای نداشته باشد، منطقه شاید در آستانه دور تازه‌ای از رویارویی نظامی قرار گیرد که می‌تواند پیامدهای آن فراتر از مرزهای ایران و اسرائیل باشد