شورای حکام آژانس و ایران؛ سرنوشت ۴۴۰ کیلوگرم اورانیوم پنهان‌شده

نشست تازه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فردا (۱۷ شهریور/۸ سپتامبر) در وین آغاز می‌شود. در این نشست بار دیگر نام ایران در صدر دستور کار قرار دارد، اما مسئله‌ای که توجه جامعه جهانی را جلب کرده، موضوع ۴۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد است که آژانس می‌گوید جمهوری اسلامی محل نگهداری آن را روشن نکرده است.

بحران هسته‌ای ایران حالا بیش از هر زمان دیگری با زندگی روزمره شهروندان گره خورده و تصمیمات حکومت در وین می‌تواند سرنوشت اقتصادی و سیاسی کشور را تغییر دهد.

طبق گزارش اخیر آژانس، ایران تا پیش از حملات آمریکا و اسرائیل به تاسیسات اتمی کشور در ژوئن گذشته، در مجموع نزدیک به ۹۹۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده داشته است.

در میان این ذخایر، حدود ۴۴۰ کیلوگرم با سطح غنای ۶۰ درصد قرار داشته؛ سطحی که تنها یک گام با غنای مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای فاصله دارد.

آژانس می‌گوید نمی‌داند این مواد کجا ذخیره شده و چه نظارتی بر آنها وجود دارد. همین ابهام به باور کارشناسان خطرناک‌ترین بخش برنامه هسته‌ای ایران است، زیرا نه تنها توان فنی تهران را بالا می‌برد بلکه اعتماد جامعه جهانی را به شدت از بین می‌برد.

سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا با حمایت آمریکا پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای حکام ارائه کرده‌اند که ایران را ملزم می‌کند محل این ذخایر را مشخص کرده و همکاری کامل با بازرسان آژانس داشته باشد.

به گفته دیپلمات‌ها، اگر ایران توضیح ندهد این ۴۴۰ کیلوگرم اورانیوم کجا و چگونه نگهداری می‌شود، امکان ادامه همکاری با آژانس عملا از بین خواهد رفت. روسیه و چین با این فشارها مخالفند و می‌گویند چنین قطعنامه‌ای «غیرسازنده» است، اما تجربه گذشته نشان داده مخالفت آنها مانع اجماع نمی‌شود.

جمهوری اسلامی ایران همواره ادعا می‌کند که برنامه هسته‌ای‌اش صرفا «صلح‌آمیز» است. اما منتقدان می‌پرسند اگر چنین است، چرا تهران نمی‌گوید این ذخایر کجاست و چرا دسترسی کامل به بازرسان داده نمی‌شود.

این تناقض، به گفته ناظران، به معنای وجود یک «بحران اعتماد» جدی است. آژانس بارها از ایران خواسته توضیحات دقیق ارائه دهد، اما پاسخ‌های تهران یا ناکافی بوده یا اساسا داده نشده است.

پیامدهای اقتصادی

از سوی دیگر تصویب احتمالی قطعنامه علیه ایران تنها به سطح سیاسی محدود نخواهد شد و اثرات مستقیم آن در اقتصاد کشور نمایان خواهد شد.

نرخ ارز در ماه‌های اخیر به بالاترین سطح خود رسیده و سقوط ارزش ریال قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داده است. در همین حال، تورم بالا بسیاری از خانواده‌ها را از تامین کالاهای اساسی ناتوان کرده و هر دور تازه تحریم می‌تواند این فشار را دوچندان کند.

کارشناسان هشدار می‌دهند که بازگشت محدودیت‌های بین‌المللی می‌تواند بازار ارز را ملتهب‌تر، قیمت‌ها را بالاتر و اقتصاد کشور را بیش از پیش به مرز فروپاشی نزدیک کند.

افزایش ذخایر اورانیوم و ابهام درباره سرنوشت مواد پنهان‌شده، نگرانی کشورهای منطقه را هم تشدید کرده است. اسرائیل بارها هشدار داده که اجازه نخواهد داد ایران به آستانه تولید سلاح هسته‌ای برسد و کشورهای عربی خلیج فارس نیز نسبت به تشدید بی‌ثباتی در منطقه هشدار داده‌اند.

تهران اکنون میان دو گزینه قرار دارد، یا شفاف‌سازی درباره سرنوشت ۴۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده و همکاری با آژانس را قبول کند ویا ادامه مسیر پنهان‌کاری و پذیرش فشارها و تحریم‌های شدیدتر را بپذیرد.

کارشناسان می‌گویند امید بستن بیش از حد به حمایت روسیه و چین می‌تواند خطای راهبردی باشد، زیرا این دو کشور در عمل حاضر نیستند برای تهران هزینه سنگین بپردازند.

اگر تهران تکلیف اورانیوم‌های پنهان‌شده را مشخص نکند، نه تنها قطعنامه‌ای علیه آن تصویب خواهد شد بلکه امکان بازگشت پرونده به شورای امنیت و تحریم‌های شدیدتر نیز قوت می‌گیرد.

در هر دو حالت، مردم ایران بهای اصلی این سیاست‌ها را می‌پردازند؛ از سقوط بیشتر ارزش پول ملی تا گرانی کالاهای اساسی.

به همین دلیل تحلیل‌گران می‌گویند جمهوری اسلامی با پنهان‌کاری شاید بتواند چند ماهی زمان بخرد، اما بحران اعتماد جهانی و فشار اقتصادی داخلی روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود.