صبر راهبردی خامنەای، بە فلج سیاسی در ایران منجر شدە است

کارشناسان اسوشیتدپرس و رویترز تأکید می‌کنند که تداوم تحریم‌ها، سقوط ریال و رکود اقتصادی، صبر راهبردی آیت‌الله خامنه‌ای را به بن‌بست سیاسی تبدیل کرده است. به باور تحلیل‌گران، احیای مکانیزم اسنپ‌بک و فشارهای غرب می‌تواند آسیب‌پذیری ساختاری اقتصاد ایران را تشدید کند و خطر ناآرامی‌های اجتماعی را افزایش دهد. همزمان فقدان تصمیم‌گیری قاطع، رویکرد حاکمیت را در وضعیت نه جنگ نه صلح نگه داشته است.

ایران در حالی با تشدید تحریم‌های سازمان ملل، رکود اقتصادی و فشارهای فزاینده مواجه است که به نظر می‌رسد صبر راهبردی آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ۸۶ ساله، به نوعی فلج سیاسی تبدیل شده است.

برای چنین شرایطی که خود خامنه‌ای در سپتامبر سالجاری نسبت بە آن هشدار دادە و و آن را با عبارت همین وضعیت نه جنگ و نه صلح است که خوب نیست، تاکنون هیچ اقدام جدی برای تغییر آن انجام نشده است.

همزمان با سقوط تاریخی ارزش ریال در برابر دلار، تحلیل‌گران و مقامات داخلی هشدار می‌دهند که بازگشت تحریم‌های جهانی پس از شکست مذاکرات هسته‌ای، خطر رکود شدید و ناآرامی‌های دوباره را افزایش داده است.

ایران امسال شاهد بمباران، اعمال دوباره تحریم‌های سازمان ملل از طریق مکانیزم snapback ناشی از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و رکود اقتصادی بیشتر به سوی بحران بوده است.

این تحریم‌ها، که در سپتامبر و ماه گذشته دوباره اعمال شدند، بانک مرکزی و صادرات نفت ایران را هدف قرار داده‌اند، که یکی از معدود منابع تامین ارز برای دولت بە شمار می روند.

اگرچه چین، روسیه و ایران این تحریم‌ها را دارای نقص قانونی و رویه‌ای خوانده و مسکو و پکن اعلام کرده‌اند که آنها را اجرا نخواهند کرد، اما آمریکا، کشورهای اروپایی و دیگران همچنان در حال اعمال آنها هستند.

در این بارە، مقامات ارشد ایرانی به رویترز گفته‌اند که تهران معتقد است ایالات متحده آمریکا، متحدان غربی و اسرائیل در حال تشدید تحریم‌ها برای ایجاد ناآرامی و به خطر انداختن موجودیت جمهوری اسلامی هستند.

اومود شکری، استراتژیست انرژی و پژوهشگر ارشد دانشگاه جورج میسون، هشدار دادە است که تأثیر تحریم‌های سازمان ملل شدید و چندبعدی خواهد بود و آسیب‌پذیری‌های ساختاری کشور را تشدید می‌کند.

این شوک‌ها رشد اقتصادی را کند کرده و اقتصاد را به سمت یک چرخه رکودی سوق می‌دهد؛ به طوری که بانک جهانی پیش‌بینی کرده است اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۵ به اندازه ۱.۷% و در سال ۲۰۲۶ به اندازه ۲.۸% کاهش یابد.

تهدید خط حیاتی نفت و کاهش ارزش ریال

با وجود تکیه ایران بر استراتژی اقتصاد مقاومتی و تجارت نزدیک‌تر با چین و روسیه، که حق ایران در انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز را تأیید کرده‌اند، تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که این راهکارها ممکن است برای محافظت از کشور گسترده‌ای با جمعیت ۹۲ میلیون نفر در برابر شوک اقتصادی کافی نباشد.

ایران همچنان به صادرات نفت به چین، بزرگ‌ترین مشتری خود، وابسته است، اما مقامات نگرانند که تحریم‌های جهانی دوباره اعمال‌شده بتواند جریان این صادرات را محدود کند.

شکری همچنین هشدار می دهد کە در صورت اعمال سخت و سفت تحریمها، این امر می‌تواند هزینه‌های ویرانگری را برای تهران بە دنبال داشته باشد، چراکه هر دلاری که از قیمت نفت کاسته شود، تقریباً معادل نیم میلیارد دلار درآمد سالانه از دست رفته است.

همزمان با کاهش سرسام آور نرخ ریال در مقابلە با دلار، صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است تورم سالانه ایران تا پایان سال به ۴۵% برسد، که پس‌اندازهای مردم را بیش از پیش کاهش می‌دهد و نرخ رسمی تورم حدود ۴۰% اعلام شده است، هرچند برخی برآوردها بیش از ۵۰% را نشان می‌دهند.

بن‌بست سیاسی و انتقاد داخلی از وضعیت دائمی بحران

به رغم مواجهه با بحران‌ها، حکومت دینی ایران تاکنون هیچگونە اقدام جدیی را برای توقف سقوط، ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای با غرب یا آماده‌سازی کامل برای درگیری‌های احتمالی با اسرائیل و آمریکا انجام نداده است.

در گذشته، خامنه‌ای بر مزایای صبر راهبردی تهران تأکید می‌کرد، اما اکنون نگرانی‌ها افزایش یافته است که این صبر به فلج سیاسی تبدیل شده است.

علی عبدالله خانی، تحلیلگر دفتر امور راهبردی ریاست‌جمهوری ایران، در مصاحبه‌ای هشدار دادە است که رویکرد فعلی، ملت را در وضعیتی دائمی از بحران قرار می‌دهد، به طوری که تمامی ظرفیت‌های مدیریتی و سیاسی صرف مقابله با یک درگیری فرضی می‌شود.

این وضعیت باعث شده است تا ایرانیان همچنان از ازسرگیری جنگ بیم داشته باشند و هر حادثه آتش‌سوزی یا صنعتی به منبع نگرانی جدید تبدیل شود.

در سطح حکومت نیز، انتقادها آرام آرام ظاهر شده است؛ علی شمخانی، مشاور ارشد خامنه‌ای، حملات ایران علیه اسرائیل در ۲۰۲۴ را ناموفق خواند و حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق، انتقاد از محافظه‌کاران را افزایش داده است.

با وجود اینکه مذاکرات با آمریکا و اروپایی‌ها می‌تواند راه حلی برای مشکلات ایران باشد، خامنه‌ای اصرار دارد که چنین مذاکراتی نباید انجام شود و در سخنرانی اخیر خود همچنان به انتقاد از رئیس‌جمهور آمریکا ادامه داد.

مقامات ایرانی نگرانند که افزایش رنج عمومی ناشی از نابرابری اقتصادی، سوء‌مدیریت، تورم و فساد، بتواند اعتراضات گسترده‌ای را که از سال ۲۰۱۷ به طور دوره‌ای رخ داده، دوباره شعله‌ور کند؛ چنان که یکی از مقامات اعلام نمودە است:

نظام می‌داند اعتراضات اجتناب‌ناپذیر است، فقط مسأله زمان است… معضل در حال رشد است، در حالی که گزینه‌های ما روزبه‌روز کمتر می‌شود.

تشدید تحریم‌های سازمان ملل و انسداد مسیر دیپلماسی هسته‌ای، ایران را در چرخه بحران پایدار قرار داده است.

از همین رو بە نظر می رسد بحران پایدار صرفا در بازبینی جدی مبانی سیاستگذاری و حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران امکان پذیر باشد، امری کە امید چندانی برای آن نمیتوان متصور شد.