امضای توافق‌نامه آمریکا و اوکراین در زمینه منابع معدنی

Thomas Peter/Reuters

ایالات متحده آمریکا و اوکراین سر انجام توافق‌نامه‌ای را که به واشنگتن دسترسی به منابع معدنی استراتژیک و منابع طبیعی اوکراین را می‌دهد، امضا کردند. این توافق که با سازوکاری به نام «صندوق سرمایه‌گذاری مجدد ایالات متحده-اوکراین» همراه است، پس از هفته‌ها مذاکره و حتی تنش لفظی میان رهبران دو کشور صورت گرفته است. دولت ترامپ پیشتر ادامه ارائه کمک‌های مالی و تسلیحاتی به کی‌یف را به امضای چنین توافق‌نامه‌ای منوط کرده بود.

برخی از رسانه‌های آمریکا، از جمله واشنگتن‌پست، امضای این توافق‌نامه را «از نظر سیاسی یک پیروزی برای کی‌یف» قمداد کرده‌اند؛ آن هم در شرایطی که روابط دو کشور پس از بازگشت ترامپ به قدرت تیره شده بود.

اگرچە جزئیات دقیق این توافق هنوز اعلام نشده است، اما همان‌گونه که در ماه‌های گذشته در رسانه‌ها بازتاب یافته بود، انتظار می‌رود آمریکا در ازای ادامه حمایت از اوکراین، به منابع با ارزش این کشور، از جمله عناصر نادر خاکی، تیتانیوم، اورانیوم، لیتیوم و گرافیت دسترسی پیدا کند. این مواد در صنایع پیشرفته‌ای همچون هوافضا، انرژی هسته‌ای و تولید باتری‌های لیتیومی کاربرد دارند.

اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، امضای این توافق را پیامی روشن به روسیه دانسته است. او افزوده است که «دولت ترامپ نیز آن را نشانه تعهد مردم آمریکا و مردم اوکراین در راستای برقراری صلح و رفاه پایدار در اوکراین» خوانده است.

ترامپ در ماه‌های گذشته بارها تاکید کرده بود که نمی‌خواهد بدون بازگشت سرمایه، به حمایت از اوکراین ادامه دهد. در سوی دیگر، یولیا سویریدنکو، وزیر اقتصاد اوکراین، این توافق را گامی مهم در مسیر امنیت، بازسازی و توسعه اقتصادی اوکراین توصیف کرده است. دنیس شمیهال، نخست‌وزیر اوکراین نیز از آن به عنوان توافقی استراتژیک نام برده که موجب توسعه سرمایه‌گذاری مشترک در بازسازی کشور خواهد شد.

نسخه نهایی توافق به گونه‌ای تنظیم شده است که تضادی با عضویت آتی اوکراین در اتحادیه اروپا نداشته باشد و فقط کمک‌های نظامی آینده در سهم آمریکا لحاظ شوند، نه کمک‌های گذشته. این توافق در شرایطی صورت گرفته که ترامپ در روزهای اخیر گفته بود که از روند کند مذاکرات صلح ناراضی است.

این توافق یا توافقی مشابه این قرار بود ماه فوریه در جریان دیدار ولودیمیر زلنسکی از کاخ سفید امضا شود. اما این دیدار به تنش لفظی شدید زلنسکی با ترامپ و معاون او منجر شد و به همین دلیل چنین توافقی امضا نشد. ترامپ در آن دیدار  زلنسکی را متهم کرده بود که نمی‌تواند در جنگ پیروز شود و می‌خواهد دنیا را به سمت جنگ جهانی سوم بکشاند.

هرچند این توافق شامل تضمین امنیتی مشخصی برای اوکراین نیست، اما به تعهد بلندمدت آمریکا نسبت به امنیت و شکوفایی اوکراین اشاره دارد. از مسائل مورد اختلاف پیشین می‌توان به مفادی اشاره کرد که ممکن بود اوکراین را به بازپرداخت کمک‌های نظامی آمریکا یا تضاد با قوانین اتحادیه اروپا وادار کند. این مفاد اکنون حذف یا اصلاح شده‌اند.

با این حال، برخی کارشناسان اگرچه امضای این توافق را به ویژه در زمینه حمایت سیاسی از اوکراین مهم قلمداد کرده‌اند، اما نسبت به اجرای آن و به‌ویژه تمایل شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری در منابع اوکراین ابراز تردید کرده‌اند.

روزنامه وال استریت ژورنال، در گزارشی در شماره امروز خود (پنج‌شنبه اول مه) اعلام کرده که «شرکت‌های معدنی به دلیل خطرات امنیتی و عدم وجود تضمین‌های امنیتی در توافق‌نامه، ممکن است از سرمایه‌گذاری بلندمدت در اوکراین خودداری ‌کنند.​»

در گزارش وال استریت ژورنال آمده است:

توسعه منابع معدنی اوکراین نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی است و بسیاری از مناطق دارای ذخایر معدنی این کشور (حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد) در مناطق تحت اشغال روسیه قرار دارند. بنا بر این گزارش، این عوامل باعث شده‌اند که سرمایه‌گذاران خارجی نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش معدن اوکراین تردید داشته باشند.

همچنین اولگ اوستنکو مشاور پیشین اقتصادی رئیس‌جمهور اوکراین نیز نسبت به موفقیت این توافق در اجرا ابراز تردید کرده است. او به خبرگزاری آسیوشیتدپرس گفته است: ‌«ترامپ می‌خواهد این را به‌عنوان پیروزی برای آمریکا جلوه دهد، اما این ترامپ و دولت آمریکا نیسنند که سرمایه‌گذاری می‌کنند این بخش خصوصی است که باید وارد عمل شود. بنابراین، به‌نظر من فعلاً بیشتر بُعد نمادین دارد.»

از سوی دیگر، این توافق در شرایطی امضا می‌شود که روسیه با برقراری آتش‌بس سی‌روزه پیشنهادی آمریکا مخالفت کرده و آن را مشروط به توقف بسیج نیروهای اوکراینی و ارسال تسلیحات غربی دانسته است. کرملین گفته است پوتین آماده گفت‌وگوهای مستقیم بدون پیش‌شرط با اوکراین است، اما تأکید کرده که حل بحران پیچیده‌تر از آن است که به‌سرعت پایان یابد.

در این میان، سازمان ملل در گزارشی جدید اعلام نمود که تلفات غیرنظامیان اوکراینی در سه ماه اول سال جاری به بیش از دو هزار و ۶۰۰ نفر رسیده که نسبت به سال قبل افزایش چشمگیری داشته است. همچنین حملات روسیه به شهرهایی مانند خارکیف ادامه دارد و بر شدت و تداوم جنگ افزوده است.