جدال بر سر حق تحصیل به زبان مادری در ترکیه تنش‌های سیاسی را تشدید کرده است

مناقشه بر سر آموزش به زبان مادری در ترکیه بار دیگر به مرکز صحنه سیاست این کشور بازگشته است. در حالی که نشانه‌هایی از آغاز یک روند جدید صلح با کردها دیده می‌شود، سخنان تند نماینده حزب حرکت ملی فضای سیاسی را دستخوش تنش تازه‌ای کرده است.

در خصوص آموزش بە زبان مادری، فتی ییلدیز، معاون رهبر حزب حرکت ملی MHP، در آخرین موضع‌گیری خود اعلام کرده است که آموزش فقط باید به زبان رسمی کشور انجام شود و درخواست برای آموزش به زبان مادری راهی است که کشور را به سمت تجزیه می‌برد.

وی بر این باور است که زبان ترکی ابزار وحدت ملی است و هیچ دولت واحدی اجازه ندارد زبان‌های دیگر را وارد نظام آموزشی رسمی کند.

در مقابل، حزب برابری و دمکراسی خلق‌ها، دم پارتی، مسئله آموزش به زبان مادری را بخشی از روند دمکراتیزه کردن ترکیه می‌داند.

تونچر باکرهان رئیس مشترک این حزب، در سخنان خود در پارلمان ترکیه اعلام کرده است که ما آموزش به زبان مادری را مطالبه می‌کنیم و این موضوع قابل معامله نیست. این یک حق طبیعی و انسانی است که از ما سلب شده است.

اظهارات نماینده حزب راست افراطی حرکت ملی درحالی است که اخیرا نعمان قورتولموش، رئیس پارلمان ترکیه، در مراسم آغاز سال تحصیلی دانشگاه دجله در دیاربکر سخنانی ایراد نمود که نشان‌دهنده تغییر قابل توجهی در رویکرد دولت بود. او گفت:

زبان مادری مانند شیر مادر حلال است و هیچ‌کس نباید به دلیل استفاده از زبان خود بازخواست شود.

قورتولموش در پایان سخنرانی خود شعری به زبان کُردی خواند که توسط حساب رسمی پارلمان در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد.

با این حال، این نرمش نمادین با مقاومت جناح‌های ملی‌گرا مواجه شده است. حزب حرکت ملی هشدار داده است که چنین اقداماتی خطری برای وحدت ملی بە شمار رفتە و می‌تواند روند صلح را از مسیر خود خارج کند.

در همین حال، حزب هوداپار که پایگاه مذهبی در میان کردها دارد، تلاش می‌کند موضعی بینابینی اتخاذ کند. رهبران این حزب اعلام کرده‌اند به زبان مادری باید احترام گذاشت، اما در عین حال تأکید کرده‌اند که چارچوب وحدت کشور نباید تغییر کند.

حزب جمهوری‌خواه خلق تاکنون موضع رسمی روشنی را در قبال این سخنان اتخاذ نکردە است. برخی از نمایندگان این حزب در هفته‌های اخیر از امکان تدریس زبان مادری در قالب دروس اختیاری صحبت کرده‌اند، اما رهبری این حزب تاکنون سکوت اختیار کرده است.

بنظر می‌رسد این حزب در حال سنجش فضای سیاسی است تا موضع خود را بر اساس نتیجه روند صلح آینده تعیین کند.

در سطح میدانی، نشانه‌هایی از تداوم نگاه امنیتی نسبت به زبان کُردی مشاهده می‌شود. هفته گذشته، در شهر وان، یک راهپیمایی مسالمت‌آمیز برای دفاع از زبان کردی با تصمیم فرمانداری ممنوع شد و ده‌ها نیروی پلیس مانع حرکت شرکت‌کنندگان شدند.

بیانیه‌ای که قرار بود به زبان کردی خوانده شود، در فضای محاصره امنیتی منتشر شد و ویدئوهای آن بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد.

زبان کردی در ترکیه یک سدە است کە تحت ممنوعیت قرار گرفتە است. از سال‌های نخست جمهوری تا دهه ۱۹۹۰، استفاده از این زبان در آموزش، رسانه و حتی در فضای عمومی ممنوع بود. هرچند از سال ۲۰۰۹ به بعد برخی اصلاحات انجام شده و شبکه‌های تلویزیونی کُردی اجازه فعالیت گرفته‌اند، اما آموزش رسمی به زبان کُردی هنوز ممنوع است.

اکنون ترکیه در آستانه یک انتخاب تاریخی قرار دارد. از یک سو، روند تازه صلح و سخنان رئیس پارلمان نشانه‌هایی از گشایش به سوی پذیرش هویت زبانی کردهاست. از سوی دیگر، مقاومت آشکار جناح‌های ملی‌گرا مانند حزب حرکت ملی می‌تواند این روند را پیش از آغاز متوقف کند.

اگر مسئله زبان مادری همچنان به‌عنوان تهدید مطرح شود، امکان شکل‌گیری یک صلح پایدار کاهش خواهد یافت.

به عبارت دیگر، آموزش به زبان مادری صرفا یک مطالبه فرهنگی بە شمار نرفتە، بلکه به نقطه سنجش اراده سیاسی حاکمیت در مسیر صلح تبدیل شده است.

ترکیه اکنون باید تصمیم بگیرد که آیا زبان را به‌عنوان پل صلح به رسمیت خواهد شناخت یا آن را به‌عنوان خط قرمز امنیتی حفظ خواهد کرد؟