خطبه‌های جمعه در ترکیه؛ بسترسازی برای سرکوب حق ارث زنان توسط خانواده‌ها

در ۱۵ اوت ۲۰۲۵ دیانت ترکیه خطبه‌ای سراسری علیه ارث برابر میان زنان و مردان قرائت کرد؛ اقدامی که با قانون مدنی این کشور در تضاد است و موجی از اعتراض گروه‌های زنان، وکلا و مخالفان سیاسی را برانگیخت. منتقدان این خطبه را گامی برای تقویت مردسالاری و فشار بر زنان دانسته و آن را نقض آشکار حقوق برابر معرفی کردند.

در ترکیه، اداره امور مذهبی (دیانت) روز جمعه ۱۵ اوت ۲۰۲۵ خطبه‌ای سراسری را در تمامی مساجد این کشور منتشر و قرائت کرد که به‌صراحت با اصل برابری در ارث میان دختران و پسران مخالفت داشت.

این خطبه که در چارچوب موضوع «نقض حقوق دیگران» ارائه شد، تأکید می‌کرد محروم کردن دختران از ارث یا تغییر سهم تعیین‌شده از سوی خداوند، نقض حقوق محسوب می‌شود و هرگونه تغییر بدون رضایت متقابل برخلاف عدالت الهی است.

این موضع‌گیری در شرایطی صورت گرفت که بر اساس قانون مدنی ترکیه، فرزندان بدون هیچ تمایزی از نظر جنسیت، سهمی برابر از ارث دارند. با این حال، دولت در ژوئن آیین‌نامه‌ای تصویب کرد که اجازه می‌دهد وراث اموال را از طریق توافق‌نامه‌های خانوادگی و بدون نظارت عمومی تقسیم کنند.

این تغییر در عمل، با توجه به ساختار مردسالارانه جامعه ترکیه، راه را برای فشار بر زنان و پایمال شدن حق آنان در خانواده‌ها هموار می‌کند.

به بیان دیگر، دولت اسلام‌گرای اردوغان که در کارنامه‌اش عقب‌گردهای متعدد در زمینه حقوق زنان به چشم می‌خورد، با برجسته کردن نقش خانواده به‌عنوان ابزار سرکوب زنان، عملاً بر قانون برابری ارث سرپوش گذاشته است.

خطبه دیانت نیز در چنین شرایطی به تقویت رفتارهای نابرابرانه‌ای انجامید که قانون جدید دست خانواده‌ها را در آن باز گذاشته است.

فعالان حقوق زنان در ترکیه این خطبه را تلاشی آشکار برای نادیده گرفتن اصل برابری و زمینه‌ساز فشار بیشتر بر زنان قلمداد می کنند.

در این بارە فعالان حقوق زنان هشدار میدهند که اتخاذ چنین مواضعی زنان را در معرض تهدید، فشار خانوادگی و حتی خطر جانی قرار دادە و یادآور می شوند که دیانت به‌عنوان یک نهاد رسمی، حق ندارد با خطبه یا فتوا، برای قانون مدنی و اساسی این کشور جایگزین تعیین نماید.

کانون وکلا، سندیکاها و احزاب مخالف ترکیە نیز به‌صراحت این اقدام را محکوم کردە و آن را نمونه‌ای از پیشروی گفتمان مردسالارانه در عرصه دین و سیاست توصیف کردند.

این نخستین بار نیست که دیانت با محتوای خطبه‌های خود موجی از اعتراض‌ها را برانگیخته است. تنها چند هفته پیش از این نیز خطبه‌ای درباره پوشش زنان، انتقادات مشابهی به دنبال داشت.

از آنجا که خطبه‌های دیانت به‌طور متمرکز نوشته و در سراسر ترکیە بە طور همزمان قرائت می‌شوند، پیام آن‌ها تأثیری مستقیم بر افکار عمومی در این کشور دارد.

در ایران نیز قوانین شرعی اسلامی بدون تغییر وارد قانون شده‌اند و یکی از تبعیض‌آمیزترین نظام‌های حقوقی علیه زنان در دنیا را شکل داده‌اند.

طبق قانون ایران، سهم ارث زنان نصف مردان است. این در حالی است که زنان، که فقیرترین بخش جامعه به شمار رفتە و نرخ اشتغالشان حتی در مقایسه با کشورهای همسایه در پایین‌ترین سطح قرار دارد، با مشکلات اقتصادی متعددی روبه‌رو هستند.

این ساختار حقوقی تبعیض‌آمیز در عمل جایگاه فرودست زنان و سلطه مردسالارانه بر آنان را بیش از پیش تقویت کرده است.