در سایه عقب‌نشینی تدریجی تهران، نجف در معادلات با بغداد دست بالا را می‌گیرد

در میانه تعارض خاموش میان مرجعیت نجف و ساختارهای وابسته به جمهوری اسلامی ایران، عراق در آستانه بازتعریفی اساسی از مناسبات قدرت قرار گرفته است. کشمکشی که نه‌تنها ثبات دولت و سرنوشت نیروهای مسلح غیردولتی را به چالش کشیده، بلکه موازنه قدرت درون‌شیعی را نیز دگرگون ساخته است؛ تحولی که بازتاب‌های آن فراتر از مرزهای عراق قابل مشاهده خواهد بود.

بنابە گزارش پایگاە خبری الشرق الاوسط، صحنه سیاسی عراق در آستانه ورود به مرحله‌ای کم‌سابقه از تنش‌های درون‌شیعی قرار گرفتە است که مرجعیت دینی نجف و ساختارهای وابسته به جمهوری اسلامی ایران، بی‌آن‌که مستقیماً رویاروی هم قرار گیرند، به‌تدریج در حال بازتعریف حدود و نفوذ متقابل‌اند. این کشمکش خزنده، که روندی تصاعدی یافته، ثبات دولت، آینده نیروهای مسلح غیردولتی و موقعیت ژئوپلیتیکی عراق را با ابهام فزاینده مواجه کرده است.

در قلب این تحولات، آیت‌الله علی سیستانی و نهاد مرجعیت نجف، با اتخاذ مواضعی بی‌پرده‌تر نسبت به گذشته، خواستار پایان دادن به وضعیت بی‌نظمی مسلحانه و انحصار سلاح در دست دولت شده‌اند؛ موضعی که به‌وضوح با خواست تهران برای حفظ ظرفیت گروه‌های نیابتی در تضاد قرار دارد.

در سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران، که به گفته منابع آگاه در حال بازسازی زیرساخت نظامی و منطقه‌ای خود است، با پیام‌هایی مستقیم از طریق فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به گروه‌های عراقی اعلام کرده است که دوره خلع‌سلاح یا عقب‌نشینی به پایان رسیده است.

همچنین تهران هشدار داده است که هر قطعه سلاح اکنون ارزشی راهبردی دارد و این پیام نه فقط در بغداد، بلکه در بیروت نیز طنین‌انداز شده است.

ویدئوی تهدیدآمیز؛ نشانه آشفتگی یا قدرت‌نمایی؟

زمانی که کتائب حزب‌الله، یکی از بازوهای قدرتمند نیروهای نیابتی ایران در عراق، ویدیویی سی‌ثانیه‌ای از یکی از فرماندهان میدانی‌اش را منتشر کرد هشدارهای غیررسمی در خصوص این رویارویی غیر مستقیم به اوج رسیدند.

پیام مستقیم خطاب به نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی. مضمون روشنی داشت: ما آماده درگیری‌ایم، اما بازی را ما تعیین می‌کنیم، نه دولت.

این پیام تنها چند روز پس از درگیری نیروهای امنیتی با اعضای کتائب در حاشیه بغداد بە دلیل تصاحب اراضی کشاورزی توسط این گروه کە به درگیری کم‌سابقه انجامید منتشر گردید.

اگرچه مقامات رسمی درباره جزئیات این حادثە سکوت کرده‌اند، اما لحن بیانیه‌های گروە کتائب حزب اللە نشان می‌دهد که در داخل این گروه، تصمیم‌گیری میان عقب‌نشینی تاکتیکی یا تقابل آشکار، هنوز به نتیجه نرسیده است.

در میانه این کشاکش، مرجعیت نجف با نادیده گرفتن سکوت سنتی خود، وارد میدان شده است. بنابە گزارش الاوسط، سخنرانی علنی عبدالمهدی کربلایی، نماینده آیت‌الله سیستانی، در کربلا، نخستین پیام عمومی و مستقیم مرجعیت پس از سال‌ها به شمار می‌رود.

سیستانی آشکارا خواستار تقویت دولت، انحصار سلاح در دست دولت مرکزی و تجدیدنظر در سیاست‌های خارجی شدە است.

به گفته منابع نزدیک به حوزه علمیه، این مواضع نه تنها حاوی پیامی برای گروه‌های مسلح است، بلکه دولت را نیز به پذیرش مسئولیت این دستگاە فرا می‌خواند.

در این بارە، یکی از روحانیون نزدیک به مرجعیت نجف هشدار داده است که وابستگی سرنوشت شیعیان به سلاح‌های نامتعارف، کشور را به پرتگاهی خطرناک سوق می‌دهد.

از سوی دیگر، مخالفت واشنگتن با قانونی‌سازی «الحشد الشعبی»، نه تنها از زبان سناتورهایی چون مارکو روبیو، بلکه در بیانیه رسمی وزارت خارجه آمریکا نیز تکرار شدە است. به گفته تامی بروس، و بە نقل از اوسط، تصویب قانونی سازی حشدالشعبی «اقدامی خصمانه» علیه ایالات متحده آمریکا است که ممکن است تحریم‌هایی شدید را در پی داشته باشد.

یکی از رهبران ائتلاف «چارچوب هماهنگی»، ائتلافی که عمدتاً متشکل از احزاب نزدیک به ایران است، هشدار داده است که دامنه این فشارها فراتر از گروه‌های مسلح خواهد رفت و ساختار سیاسی عراق را هدف قرار خواهد داد.

ایران عقب نمی‌نشیند، اما وزن نجف بیشتر شده است

در حالی که تهران هنوز در پی حفظ نفوذ استراتژیک خود در عراق است، برخی از ناظران معتقدند کفه ترازو به‌تدریج به سود نجف در حال تغییر بودە و دیگر تأکید چندانی بر مهر و امضای فرماندهان ایرانی دیده نمی‌شود؛ مگر آنکه حامل پیام رسمی رهبری جمهوری اسلامی باشد.

چنین رویکردی نیز نشانه‌ای از کاهش اعتبار سیاسی-ایدئولوژیک تهران در چشم برخی تصمیم‌گیرندگان عراقی بە شمار می رود

به گفته یکی از اعضای ارشد چارچوب هماهنگی، در گذشته مقامات عراقی با نمایندگان ایران، چون قاسم سلیمانی، مذاکره می‌کردند؛ اما امروز، نجف است که به آرامی قواعد بازی را بازنویسی می‌کند.

در پس‌زمینه این رقابت، مسئله آینده «الحشد الشعبی»،ساختاری متشکل از ده‌ها هزار نیروی شبه‌نظامی، به یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات تبدیل شده است. ادغام، انحلال یا بازسازی این نیرو، همگی جزو سناریوهایی هستند که هزینه‌های امنیتی و اجتماعی سنگینی را در پی دارند.

در حالی که نجف خواستار ادغام نیروهای حشدالشعبی با حفظ کرامت اعضای آن است، واشنگتن خواستار محدودسازی این ساختار است.

هم‌زمان، دولت السودانی تحت فشار است. به گفته منابع، نخست‌وزیر عراق همچنان در حال سنجیدن مسیر خود میان اصلاحات و تضمین بخت دوره دوم است، اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که ادامه تعلل می‌تواند کل نظام را در معرض فروپاشی قرار دهد.

در مجموع، به‌نظر می‌رسد عراق در آستانه «بازتعریف» قدرت قرار گرفته است. برخورد میان دو پروژه متضاد مرجعیت مستقل نجف و محور وابسته به تهران، نه تنها توازن داخلی شیعیان را دگرگون خواهد کرد، بلکه پیامدهایی منطقه‌ای در پی خواهد داشت.

در فضایی که گروه‌های مسلح، دولت، مرجعیت، و قدرت‌های خارجی هر یک در حال ترسیم خطوط قرمز خود هستند، آینده عراق بیش از هر زمان دیگری به تصمیمات چند هفته یا چند ماه آینده وابسته است.