سایه سقوط هواپیما بر روابط روسیه و آذربایجان: تشدید تنش با حوادث یکاترینبورگ

در پی کشته‌شدن دو شهروند آذربایجانی‌تبار در جریان عملیات نیروهای امنیتی روسیه در شهر یکاترینبورگ، روابط دیپلماتیک میان جمهوری آذربایجان و فدراسیون روسیه وارد مرحله‌ای بی‌سابقه از تنش شد. مقام‌های باکو ضمن رد روایت رسمی روسیه، این حادثه را نمونه‌ای از خشونت هدفمند علیه اقلیت‌های قومی دانسته و خواستار تحقیقات مستقل و فوری شدند. در واکنش، دولت آذربایجان دفتر خبرگزاری اسپوتنیک در باکو را تعطیل و شماری از کارکنان آن را بازداشت کرد؛ اقدامی که مسکو آن را «غیرقابل قبول» خوانده است.

حادثه قتل دو شهروند آذربایجانی تبار در ۲۷ ژوئن در منطقه‌ای مهاجرنشین در یکاترینبورگ روی داد، جایی که ضیاءالدین و حسین صفروف در جریان یورش مأموران امنیتی روسیه جان خود را از دست می‌دهند.

ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه علت عملیات پلیس را تحقیقات جنایی در ارتباط با چندین فقره قتل مربوط به سال‌های ٢٠٠١ و ٢٠١٠عنوان کرده است. همزمان مقامات پزشکی قانونی روسیه اعلام کرده‌اند که ضیاالدین صفروف به دلیل عارضه قلبی در گذشته و علت مرگ برادر اون حسین نیز همچنان تحت بررسی است.

درمقابل اما دولت و سازمان پزشکی قانونی آذربایجان ادعاهای مسکو را رد کرده و اعلام کرده‌اند که اطلاعات ارائه شده از سوی روسیه حاکی از آثار ضرب و جرح شدید بر بدن این دو شهروند روس با تبار آذربایجانی است. درهمین رابطه وزارت امور خارجه آذربایجان ضمن احضار سفیر روسیه، اعلام کرد که «مسئولیت کامل این حادثه متوجه دولت روسیه است».

واکنش عمومی در آذربایجان به شدت این بحران افزود. تظاهرات گسترده ای در برابر سفارت روسیه در باکو برگزار شد و رسانه‌های داخلی این کشور با تیترهایی تند، آن را جنایت نژادی و تحقیر ملت آذربایجان توصیف کردند. دولت نیز اقداماتی تلافی‌جویانه آغاز کرده و ضمن بازداشت شمار زیادی از شهروندان روسیه در آذربایجان دفتر خبرگزاری اسپوتنیک را تعطیل و خبرنگاران شاغل در آن را بازداشت کرده است.

این نخستین تنش میان دو کشور در ماه‌های اخیر نیست. در مارس ۲۰۲۵، سقوط یک هواپیمای مسافربری آذربایجانی در حریم هوایی چچن و کشته‌شدن ۳۷ سرنشین، به ادعای باکو بر اثر شلیک پدافند روسیه، زمینه‌ساز افزایش بی‌اعتمادی شده بود. مسکو با آن‌که ابراز تأسف کرد، اما مسئولیت رسمی نپذیرفت؛ موضوعی که به تیره‌تر شدن روابط منجر شده است.

همزمان با افزایش اعتراضات در باکو در مسکو نیز صداهایی برای برخورد سخت‌گیرانه با باکو شنیده می‌شود. کنستانتین زاتولین، معاون اول کمیته امور کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در دومای روسیه، گفته است: «آذربایجان هرگز شریک استراتژیک ما نبوده است.»

در گیر و دار این بحران اما تماس ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، با علی‌اف تماس نظر بسیاری از رسانه‌ها را به خود جلب کرده است. زلنسکی روز اول ژوئیه در گفتگو با همتای آإربایجانی خود ضمن تشکر از حمایت آذربایجان از اوکراین درگذشت برادران صفرُف را هم تسلیت گفته و با آذربایجان ابراز همبستگی کرده است.

با توجه به شرایط فعلی، تنش‌های اتنیکی، رقابت‌های منطقه‌ای و فضای بسته دیپلماتیک، احتمال تشدید تقابل‌ها در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و حتی امنیتی وجود دارد. اگرچه دو طرف فعلاً از قطع کامل روابط اجتناب کرده‌اند، اما روند وقایع اخیر نشان می‌دهد که بحران کنونی، فراتر از یک حادثه محلی است و می‌تواند نظم شکننده منطقه قفقاز را با لرزه‌ای جدی روبرو کند.