نشست صلح و امنیت خاورمیانه در دهوک برگزار شد

نشست صلح و امنیت خاورمیانه در دهوک، با حضور هم‌زمان بازیگران رقیب و ناهم‌سنخ، از رهبران اقلیم کردستان گرفتە تا نخست‌وزیر عراق، فرماندهان SDF، کنشگران روژاوا و دیپلمات‌های ارشد پیشین ترکیه، به رویدادی کم‌نظیر تبدیل شد که در آن خطوط گسل منطقه گرد یک میز جمع آمدند. اهمیت این نشست در این بود که برای نخستین‌بار مجموعه‌ای از نیروهای متعارض، از دولت‌های مرکزی تا جنبش‌های غیردولتی، درباره معماری جدید نظم خاورمیانه وارد گفت‌وگویی مستقیم و هم‌سطح شدند.

ششمین دوره «نشست دو روزە صلح و امنیت خاورمیانه» (MEPS) روز سه‌شنبه ۱۸ نوامبر (۲۷ آبان) در دانشگاه آمریکایی دهوک در اقلیم کُردستان آغاز شد. این نشست به‌دلیل هم‌زمانی با تحولات مهم عراق، وضعیت جنگ و صلح در سوریه و تنش‌های منطقه‌ای، با حساسیت ویژه‌ای دنبال شد.

این رویداد دو روزه که از سال ۲۰۱۹ هر سال یک بار برگزار می‌شود، امسال نیز میزبان چهره‌های سیاسی، دانشگاهی و پژوهشگران از خاورمیانه، اروپا و آمریکای شمالی بود تا درباره مسیرهای تازه برای ثبات، همکاری و برون‌رفت از بحران‌های منطقه‌ای گفت‌وگو کنند.

در این رویداد، جمع زیادی از سیاستمداران، استادان دانشگاه، پژوهشگران و نویسندگان از آمریکای شمالی، اروپا و خاورمیانه شرکت کرده‌اند تا در چندین جلسه و گفت‌وگو، درباره چالش‌های امنیتی و تغییرات سیاسی منطقه بحث کنند. دوره قبلی این نشست در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۴ برگزار شده بود.

روز نخست نشست با سخنرانی چهره‌های برجسته عراق آغاز شد. در روز نخست این دیدار، مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، محمد الشیاع سودانی نخست‌وزیر عراق، فائق زیدان رئیس شورای عالی قضایی عراق، نچیروان بارزانی رئیس اقلیم کُردستان و مسرور بارزانی نخست‌وزیر اقلیم سخنرانی کردند. 

سخنرانان نشست روز اول بر ضرورت شکل‌گیری دولتی پایدار در عراق، تقویت حاکمیت قانون، حل اختلافات میان اربیل و بغداد و آغاز فصل تازه‌ای از همکاری تأکید داشتند.

مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، با اشاره به برهه حساس برگزاری نشست، انتخابات اخیر پارلمانی عراق را موفق از نظر فنی خواند و گفت این انتخابات باید مبنای تشکیل دولت قرار گیرد.

او نسبت به بی‌اعتمادی‌ها و اختلاف‌های دائمی میان نیروهای سیاسی هشدار داد و تأکید کرد مردم عراق از وعده‌ها خسته شده‌اند و نیازمند عمل و اصلاحات ملموس هستند.

مسعود بارزانی در بخش دیگری از سخنانش، سایکس–پیکو را ریشه بسیاری از بحران‌های منطقه قلمداد کرد و گفت فرصت کنونی، هم برای عراق و هم برای منطقه، لحظه‌ای تعیین‌کننده برای عبور از ساختارهای موروثی یک قرن گذشته است.

نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، نیز به عنوان یکی از سخنرانان روز اول نشست، تمرکز سخنانش را بر ضرورت تدوین قانون اساسی اقلیم کردستان گذاشت.

او تاکید کرد تشکیل کابینه جدید اقلیم کردستان، پس از تثبیت دولت بغداد، فرصتی مهم برای به‌نتیجه رساندن قانون اساسی کردستان خواهد بود. 

تدوین قانون اساسی اقلیم کردستان از سال ۱۹۹۲ تاکنون چند بار مطرح شده است، اما به دلیل اختلافات داخلی میان احزاب کرد تاکنون به نتیجه نرسیده است.

نچیروان بارزانی همچنین از احزاب کردستانی خواست علی‌رغم رقابت‌ها، با فهرستی مشترک از مطالبات به بغداد بروند تا ساختاری پایدار برای روابط آینده با دولت مرکزی شکل گیرد.

او در موضوعات منطقه‌ای نیز به روند فرآیند صلح در ترکیه اشاره کرد و آن را جدی ارزیابی کرد، اما در عین حال تاکید کرد که برای حل یک بحران چهل ساله «باید صبور بود».

درباره سوریه نیز او تأکید کرد که ساختار یک دولت متمرکز دیگر پاسخگو نبودە و کردهای روژاوا باید در چارچوب گفت‌وگو با دمشق راه‌حلی پایدار پیدا کنند.

تاکید بر ساختاری غیرمتمرکز در سوریه، در سخنان امروز مظلوع عبدی فرمانده‌کل نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) نیز تبلور یافت.

او که امروز چهارشنبه در یکی از پنل‌های این نشست سخنرانی می‌کرد، تاکید کرد کە سوریه هرگز به تمرکزگرایی دوران بعث باز نخواهد گشت،

عبدی همچنین با اشاره به تلاش‌ها برای ادغام نیروهای تحت سوریه دموکراتیک در ساختار ارتش جدید سوریه گفت: تکمیل این فرآیند می‌تواند ثبات را نه تنها برای دمشق، بلکه برای تمامی کشورهای همسایە و نیز مردم سوریه فراهم کند.

او تأکید کرد نیروهای تحت امر وی هیچ تهدیدی برای هیچ طرفی نبوده‌اند و گفت حضور دوباره دمشق در ائتلاف جهانی ضد داعش می‌تواند ادغام نیروهای SDF در ارتش سوریه را تسهیل کند.

عبدی در بخش دیگری از سخنانش گفت: جامعه جهانی برای دمشق صفحه‌ای جدید باز کرده است تا این کشور پس از سال‌ها جنگ بازسازی شود و این فرصت باید برای شمال‌شرق سوریه نیز فراهم شود.

فرمانده SDF درباره توافق ده‌ ماده‌ای ماه مارس با احمد الشرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، گفت این توافق جلوی خشونت‌های بیشتر را گرفت و نخستین سندی بود که در آن دولت سوریه به «ضرورت تضمین حقوق کُردها» اذعان کرد.

او کندی اجرای توافق را نتیجه بی‌اعتمادی متقابل دانست و آوارگی اهالی عفرین و محاصره دو محله کردنشین در حلب را از نگرانی‌های جدی عنوان کرد. مظلوم عبدی تصریح کرد:

مذاکرات اخیر در زمینه‌های نظامی و امنیتی پیشرفت‌هایی داشته و اگر اراده سیاسی شکل بگیرد، روند توافق شتاب خواهد گرفت.

الهام احمد، رئیس مشترک ادارە روابط خارجی خودمدیریتی شمال‌ و شرق سوریه نیز به عنوان یکی از سخنرانان روز  دوم این نشست گفت ریشه اصلی بحران سوریه ذهنیت قدرت‌محور و نظامی‌محور است که منجر بە حاشیه‌راندن اتنیک‌ها و تداوم تبعیض علیه زنان شده است. او افزود:

بدون تغییر این نگرش و تدوین قانون اساسی جدید که حقوق همه گروه‌ها را تضمین کند، امکان رسیدن به ثبات وجود ندارد.

به گفته او، الگوی اداره مشارکتی و برابری حقوقی میان شهروندان، تنها راه متوقف‌کردن چرخه جنگ و جلوگیری از بازتولید ساختارهای اقتدارگرا است. الهام احمد با اشاره به استمرار پیامدهای تقسیمات سایکس–پیکو گفت:

این میراث تاریخی همچنان مانع گفت‌وگوهای سازنده میان گروه‌های سوری است و بسیاری از اتهاماتی که به اداره خودگردان وارد می‌شود بازتاب همان ذهنیت قدیمی است.

او بر نقش آموزش، رسانه و توانمندسازی زنان در هر روند صلح پایدار تأکید کرد و گفت:«حضور زنان پیش‌شرط هر روند صلح واقعی است.»

عثمان بایدمیر، سیاستمدار شناخته‌شده کُرد و نماینده پیشین پارلمان ترکیه نیز با اشاره مستقیم به تقسیمات سایکس–پیکو گفت این توافق تاریخی مانند کفنی بر تن ملت‌های خاورمیانه افتادە و عامل بسیاری از بحران‌های امروز است. او تأکید کرد راه‌حل اصلی مشکلات کُردها و منطقه، وحدت داخلی کُردها است.

بایدمیر گفت این وحدت نه علیه ترکیه، نه ایران و نه بغداد و دمشق است، بلکه پاسخی به ساختارهای تحمیلی گذشته محسوب می‌شود، ساختارهایی که خود این دولت‌ها نیز از پیامدهای آن زیان دیده‌اند.

او با اشاره به مقاومت کوبانی گفت این مقاومت باید «الگوی اتحاد کُردها» باشد و افزود در صورت تحقق صلح و آزادی، «ترک‌ها، فارس‌ها و عرب‌ها نیز در کنار کردها به رفاه خواهند رسید».

اشاره به توافق سایکس-پیکو به عنوان یکی از عوامق تشدید کننده بحران‌های خاورمیانه در یک قرن گذشته، در سخنان احمد داووداغلو وزیر امورخارجه اسبق ترکیه و دبیرکل کنونی حزب آینده نیز بازتاب داشت.

 او در سخنانش در این نشست نسبت به خطر بازگشت دوباره الگوی سایکس–پیکو در مدیریت خاورمیانه هشدار داد و خواستار شکل‌گیری رویکردی تازه بر پایه صلح و همکاری گسترده منطقه‌ای شد. 

داووداغلو، وزیر اسبق امور خارجە ترکیە نیز کە در این نشست شرکت کردە بود، گفت:

منطقه نباید بر اساس منطق مدیریت بحران اداره شود، بلکه نیازمند یک نگاه راهبردی تازه است. نباید اجازه دهیم الگوی سایکس-پیکو دوباره بازگردد.

داود اوغلو خواستار بازسازی پیوندهای تاریخی میان شهرهای منطقه، از دمشق و دیاربکر (آمد) گرفته تا بصره و بغداد، شد و تأکید کرد باید از مرزبندی‌های اتنیکی و مذهبی عبور کرد.

او گفت: باید به وحدت میان کُردها، ترک‌ها، عرب‌ها و فارس‌ها کمک کنیم و روابط اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را بازسازی نماییم.

برآیند مباحث این نشست نشان داد که بازیگران متنوع و رقیب در خاورمیانه، اکنون بیش از گذشته به ضرورت گذار از الگوی فرسوده سایکس–پیکو، تمرکزگرایی دولتی و سیاست‌های امنیت‌محور واقف‌اند.

تأکید بارزانی‌ها بر اصلاحات داخلی، طرح SDF برای ادغام در ساختار آینده سوریه، نقد الهام احمد بر ذهنیت قدرت‌محور و هشدار داووداوغلو درباره نظم کهنه، همگی نمایانگر نیاز فوری به معماری جدید امنیتی و سیاسی در منطقه است؛ معماری‌ای که بر همکاری، مشارکت و بازسازی اعتماد استوار باشد.