چرخش کنگرە آمریکا به سوی ایجاد یک سیستم غیرمتمرکز در سوریه

گزارش اخیر کنگره ایالات متحدە آمریکا و اظهارات تام باراک نشان می‌دهد که چشم‌انداز سیاسی سوریه به سمت ساختار امنیتی فدرال و غیرمتمرکز تغییر یافته است. تشدید خشونت‌ها و مطالبات اقلیت‌ها، توان دولت متمرکز احمد الشرع را محدود کرده و ادغام نیروهای سوریه دموکراتیک با دولت انتقالی را پیچیده ساخته است کە در نوع خود بازتابی از بازنگری استراتژیک واشنگتن در بازسازی حکمرانی مشارکتی و چندلایه در سوریه به شمار می رود.

گزارش تازه کنگرە ایالات متحدە آمریکا و اظهارات تام باراک حاکی از اشارە بە آینده‌ای هستند که در آن سوریه به‌جای یک دولت متمرکز، بر پایه یک ساختار امنیتی فدرال اداره می‌شود. این رویکرد جدید با تشدید خشونت‌ها و مطالبات اقلیت‌ها برای خودمختاری، چشم‌انداز قدرت‌گیری احمد الشرع رئیس‌جمهور سوریه و طرح او برای بازسازی یک دولت متمرکز را به چالش کشیده است.

گزارش کنگرە آمریکا، همچنین عزم راسخ مردم سوریه را به‌خاطر تلاش برای رهایی از دهه‌ها استبداد» ستوده و این لحظه را فرصتی تاریخی برای ایجاد نظامی مشارکتی میان گروه‌های مذهبی و و اتنیکی توصیف کرده است.

در متن این گزارش، اقدام‌های منتسب به هیات التحریر شام (HTS) بە ریاست احمد الشرع برای مهار قاچاق سلاح، محدود کردن نفوذ ایران و روسیه و کاهش نقش سوریه به‌عنوان یک گذرگاه غیرقانونی، مثبت ارزیابی شده است.

همزمان، این گزارش، حمایت خود را از گفت‌وگوی الشرع (الجولانی) و فرماندهان نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) بە منظور ادغام در یک ساختار فدرال جدید، اما نه تحت کنترل یک دولت متمرکز در دمشق، بلکه ذیل ایجاد یک ارتش و سیستم امنیتی فدرال مطرح کردە است.

این گزارش به‌روشنی اعلام می‌کند ادغام SDF با دولت انتقالی برخاستە از HTS که به افراط‌گرایی و جنایات جنگی متهم است، غیرممکن خواهد بود. از سوی دیگر، به‌کارگیری اصطلاح «نیروهای امنیتی فدرال سوریه» به‌جای «ارتش عرب سوریه» تنها تغییر واژه‌ای نیست، بلکه بازتاب نگاه واشنگتن به آینده‌ای غیرمتمرکز و چندلایه است.

در این بارە، وزارت دفاع آمریکا موظف شده است تا فوریه ۲۰۲۶ گزارشی از پیشرفت‌ها در شرق فرات ارائه و بودجه مشخصی برای این مناطق اختصاص دهد.

اقلیت‌ها زیر فشار خشونت و وعده‌های تحقق‌نیافته

در ارنه، شهری در دامنه‌های کوه حرمون، بسیاری از ساکنان دروزی می‌گویند که از خروج از مرزهای شهر خود هراس دارند و دولت اسلام‌گرای سنی‌مذهب سوریه را تهدیدی مستقیم علیە خود می‌دانند.

بی‌اعتمادی در میان اقلیت‌های مذهبی و اتنیکی رو به افزایش بودە و به‌گفته نبیه کَبّول، ساکن دروزی، «ماه‌های اولیه پس از سقوط اسد امیدهای زیادی وجود داشت، اما امروز اوضاع از دوره پیش هم بدتر شده است این نگرانی‌ها تلاش‌های الشرع برای تثبیت قدرت دولت نوپای خود را دشوار کرده است.

خشونت‌ها در سویدا، شهری با اکثریت دروزی، تا کنون بیش از هزار کشته بر جای گذاشته و معترضان را به خیابان‌ها کشانده است. ورودی‌های شهر توسط نیروهای دولتی مسدود و ساکنان برای تأمین آب و غذا در تقلا هستند.

در تازه‌ترین اعتراضات، شعارهایی درباره حق تعیین سرنوشت و حتی درخواست حمایت از اسرائیل که مواضع نیروهای سوری را همزمان با این بحران هدف حملات هوایی قرار داد، شنیدە شدە است.

در این میان، تام باراک، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور سوریه و از حامیان الشرع، پس از خونریزی‌های سویدا اذعان کردە است که شاید سوریه دیگر نتواند به یک دولت متمرکز بازگردد. در این رابطە وی اظهار داشت:

نه فدراسیون، اما چیزی نزدیک به آن؛ مدلی که به همه اجازه دهد هویت، فرهنگ و زبان خود را حفظ کنند، بدون تهدیدِ اسلام‌گرایی. همه به این نتیجه رسیده‌اند که باید راهی معقول‌تر پیدا کنیم.

با این وجود، الشرع در نطق‌های علنی خود تجزیه سوریە را رد کرده و دخالت اسرائیل را «تلاشی برای تضعیف دولت» قلمداد کردە است.

او وعده داده است عاملان نقض حقوق در جریان درگیری‌ها محاکمه شوند. با این حال، پیشینه او به‌عنوان یک رهبر جهادی سابق و اتهام‌های سنگین علیه نیروهای هم‌پیمانش، همچنان مانع جلب اعتماد اقلیت‌هاست.

تلاش‌های او برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش انزوای دیپلماتیک هرچند موفقیت‌هایی داشته، اما به گفته پژوهشگران، مشکلات اصلی سوریه سیاسی و ریشه‌دار است.

منازعه اصلی با نیروهای سوریە دموکراتیک

شکاف میان دولت دمشق و نیروهای سوریه دموکراتیک، که بخش‌های وسیعی از مناطق شمال‌شرق در فضای سرزمینی سوریە را کنترل می‌کنند، از نگاە دولت انتقالی دمشق، یکی از محوری‌ترین تهدیدها برای ثبات آینده سوریە باقی مانده است.

توافق ماه مارس برای ادغام نهادهای مدنی و نظامی در دولت، با کنفرانس حسکه که بر تمرکززدایی تأکید داشت، به چالش کشیده شد و واکنش تند وزارت خارجه سوریه را برانگیخت. این جدال در حالی ادامه دارد که کمیته آمریکایی، ادغام در یک چارچوب فدرال را تنها مسیر قابل حمایت دانسته است.

خشونت‌های ساحلی و احساس طردشدگی

در مناطق علوی‌نشین سواحل، کشتار ماه مارس دست‌کم ۱۴۰۰ قربانی عمدتا غیرنظامی را از خود برجای گذاشت. گزارش‌ها حاکی از آن هستند کە قربانیان تنها به دلیل هویت مذهبی هدف قرار گرفتند.

ضیاء خیربیگ، شهردار جبله، که تلاش دارد میان ساکنان و نیروهای امنیتی دولت انتقالی سوریە میانجی‌گری کند، می‌گویدمردم هنوز از بیرون رفتن پس از تاریکی شب هراس دارند و به او لقب «خائن» داده‌اند. درخواست او برای استفاده از نیروهای بومی در پست‌های بازرسی نادیده گرفته شده و سربازان اعزامی از ادلب مستقر شده‌اند.

در ارنه، بسیاری از ساکنان بر پیوند تاریخی دروزیان با سوریه تأکید دارند و اتهام تلاش برای تجزیه را «اطلاعات نادرست» می‌خوانند. اما در عین حال، از تبعیض در دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها، آزار در ایست‌های بازرسی و ناامنی‌های مداوم گلایه می‌کنند.

اگر چە این گزارش، میتواند حاکی از نشانەهایی مبنی بر تغییر رویکرد تام باراک، فرستادە ویژە ایالات متحدە آمریکا و لزوم تغییر در نگرەهای استراتژیک این کشور مبنی بر بازتاسیس یک سیستم متمرکز در سوریە بازخوانی شود، اما حضور نیروهای سوریە دموکراتیک و خودمدیریتی مناطق شمال-شرق سوریە، بە عنوان یک بازیگر مهم در عرصە سوریە، می‌تواند یکی از دلایل این تغییر رویکرد بە شمار رود.