در میانە خوشبینی مقامات ایرانی برای خلع سلاح پژاک، این حزب مصمم بە ادامە مبارزە است

در پی فراخوان انحلال حزب کارگران کُردستان (پ.ک.ک) توسط عبدالله اوجالان، رهبر دربند کُردها و متعاقب آن اعلام انحلال این حزب در ١٢ مه، رسانه‌های ایرانی و تحلیلگران نزدیک به دولت جمهوری اسلامی ایران با خوش‌بینی از احتمال تضعیف یا انحلال حزب حیات آزاد کُردستان (پژاک)، سخن گفته‌اند. این گمانه‌زنی‌ها در حالی مطرح می‌شود که پژاک قاطعانه هرگونه برنامه برای انحلال یا خلع سلاح را رد کرده و بر ادامه فعالیت خود برای حل دموکراتیک مسئله کُردها تأکید دارد. این گزارش به بررسی این ادعاها، ریشه‌های آن‌، و تجربه‌های تاریخی مذاکرات می‌پردازد.

خبرگزاری تسنیم، وابستە بە سپاە پاسداران انقلاب اسلامی، در گزارشی به تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ اعلام کرد که پ.ک.ک در دوازدهمین کنگره خود در (اقلیم کُردستان)، شمال عراق، به درخواست اوجالان، انحلال ساختار سازمانی و پایان اقدامات مسلحانه را اعلام کرده است.

این گزارش با اشاره به سکوت حزب کارگران کُردستان درباره سرنوشت پژاک، مدعی شدە است که انحلال پ.ک.ک می‌تواند پژاک را از عقبه عقیدتی و لجستیکی خود محروم کند.

در همین رابطە محسن امینی، کارشناس میز کُردی اندیشکده امنیتی مرصاد، کە از نهادهای وابستە بە نیروهای امنیتی محافظەکار ایران است، در این گزارش اظهار داشت:

پس از انحلال پ.ک.ک، کاهش نقش و نفوذ پژاک کاملاً قابل پیش‌بینی است، زیرا ساختار تشکیلاتی و لجستیکی پژاک وابسته به پ.ک.ک بوده و بدون پشتیبانی پایگاه‌های قندیل، توان چریکی و عضوگیری آن کاهش خواهد یافت.

از سوی دیگر، احسان هوشمند، تحلیلگر نزدیک به جریان‌های اصلاح طلب در ایران، در مقاله‌ای در روزنامه شرق نوشته با اشارە بە چرخش ایدئولوژیک حزب دموکرات کُردستان ایران نوشتە است که انحلال حزب کارگران کُردستان نیز نتیجه «بن‌بست نظری و تئوریک سوسیالیسم» است که پ.ک.ک و گروه‌های مشابه، از جمله پژاک، بر آن استوار بوده‌اند. او استدلال کرده که این بن‌بست می‌تواند به تضعیف گروه‌های کُردی وابسته به این ایدئولوژی منجر شود.

در نشستی در اندیشکده مرصاد وابسته به سپاه پاسداران، تحلیلگران ایرانی دیدگاه‌های مشابهی را مطرح کردند. محمدحسین خوش‌قلب، پژوهشگر این اندیشکده، در این بارە اظهار داشت:

انحلال پ.ک.ک فرصتی طلایی برای ایران فراهم می‌کند تا با همکاری عراق و اقلیم کُردستان، گروه‌های تجزیه‌طلب مانند پژاک را که تهدیدی برای امنیت ملی هستند، مهار کند.

همچنین، سعید کریمی، دیگر تحلیلگر مرصاد نیز تأکید کرده است کە پژاک بدون حمایت لجستیکی و آموزشی پ.ک.ک، به‌ویژه در قندیل، توانایی سازماندهی عملیات‌های مؤثر را از دست خواهد داد.

با این حال، این خوش‌بینی در حالی مطرح می‌شود که امیر کریمی، رئیس مشترک پژاک، در گفت‌وگویی با آرین تی‌وی در ٢٩ اردیبهشت ١٤٠٤ اعلام کرده بود:

ما نه خود را منحل می‌کنیم و نه سلاح را زمین می‌گذاریم. این تصمیم با شفافیت کامل اعلام می‌شود. مبنای مبارزه پژاک بر اساس حل دموکراتیک مسئله کُرد است و ما خواهان خروج این مسئله از میدان خشونت و امنیتی شدن هستیم.

این موضع نشان‌دهنده عزم پژاک برای ادامه فعالیت مستقل از تحولات پ.ک.ک است.

ریشه‌های امیدواری ایران

خوش‌بینی ایران به تضعیف پژاک ریشه در استراتژی‌های منطقه‌ای آن، به‌ویژه توافق امنیتی با دولت عراق و اقلیم کُردستان دارد.

در ٢٧ مه ٢٠٢٥ ، علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، و قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق، در مسکو بر اجرای کامل توافق‌نامه امنیتی سال ٢٠٢٣ تأکید کردند که هدف آن خلع سلاح احزاب کُردی ایران در اقلیم کُردستان و انتقال آن‌ها به اردوگاه‌های غیرنظامی در عمق خاک عراق است.

احمدیان هشدار داد که «نفوذ عناصر خارجی و مراکز جاسوسی» در مناطق مرزی می‌تواند امنیت دو کشور را تهدید کند.

بنظر می‌رسد که ایران با تکیه بر این توافق و روابط نزدیک با دولت اقلیم کُردستان، به دنبال این است تا همچون دیگر احزاب کُردستانی فعالیت‌های حزب حیات آزاد کُردستان را نیز محدود کند. این مسئله ریشه در نگرانی‌های ایران نسبت به روند پروسه صلح در ترکیه دارد، چراکه در مذاکرات صلح ترکیه با پ.ک.ک، موضوع آینده پژاک مسکوت مانده است.

از سوی دیگر تهران از این واهمه دارد که پژاک در معادلات سیاسی آینده در منطه برای آنها دردسرساز شود.

چراکه درصورت کاهش فشار نظامی بر پ.ک.ک و تداوم روند صلح، این امکان وجود دارد که بخشی از نیروها و امکانات حزب کارگران کُردستان در اختیار پژاک قرار گیرد و فضا را برای فعالیت‌های بیشتر این حزب مهیاتر شود.

به موازات تحولات سیاسی در ارتباط با مسئله کُرد در خاورمیانه، جمهوری اسلامی ایران نیز درتلاش است تا اینگونه وانمود کند که در تلاش است تا از قافله عقب نماند.

در چارچوب این تغییر سیاست تهران در ماه‌های اخیر تلاش کرده تا با با برگزاری نشست‌هایی مانند اجلاس استانداران اقلیم کُردستان در سنندج و همایش‌هایی با موضوع مسئله کُرد در نهادهای دانشگاهی، از جملە جایزە قلم ماموستا هەژار، خود را به عنوان یکی از بازیگران اصلی در مسئله کُرد جا بزند. اما تجربه تاریخی نشان می‌دهد که هر بار کە تهران درصدد حل مسئله کُرد برآمده است نتایج آن به گونه دیگری رقم خورده است.

در اواخر دهه ١٣٦٠ شمسی و پس از پایان جنگ ایران و عراق، مذاکرات صلح با حزب دموکرات کُردستان ایران به ترور عبدالرحمن قاسملو، دبیرکل این حزب و کشتار دیگر رهبران کُرد در اروپا و کُردستان منجر شد.  

در دوره اصلاحات یکبار دیگر مذاکرات با احزاب کُردستانی به دلیل عدم تعهد دولت به وعده‌ها و تداوم سیاست‌های امنیتی و سرکوب شدید در کُردستان به بن‌بست رسید.  

همچنین، در دوره حسن روحانی، مذاکرات اسلو بین ایران و احزاب کُردستانی، به‌ویژه حزب دموکرات کُردستان ایران، به دلیل اختلافات عمیق و نبود اعتماد متقابل بی‌نتیجه ماند.

بدون اصلاحات واقعی در سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران نسبت به مسئله کُرد، امید به تضعیف یا انحلال پژاک ممکن است غیرواقعی باقی بماند. اظهارات امیر کریمی نشان‌دهنده عزم این گروه برای ادامه فعالیت است،

اما فشارهای منطقه‌ای، به‌ویژه از طریق توافقات امنیتی ایران و عراق، می‌تواند برای این حزب با چالشهای جدی همراه باشد چراکه این حزب درحال حاضر تنها حزب کُردستانی است که به فعالیت‌های خود در جوار مرزهای اقلیم کُردستان و ایران ادامه می‌دهد.

به عبارتی این حزب تا این لحظه به دلیل موقعیت و نوع عملکردش از فشارهای فزاینده جمهوری اسلامی ایران تا حدودی مصون مانده است، اما درصورت سرکوب تمام و کمال دیگر احزاب کُردستانی و خاتمه دادن به فعالیت‌های آنان در منطقه، فشارها بر این حزب افزایش خواهد یافت.

از سوی دیگر، طی ماههای اخیر شایعاتی از گفتگو یا درخواست گفتگو از سوی حزب دموکرات کُردستان ایران با مقامات جمهوری اسلامی ایران مطرح شدە است.

در آخرین خبر، کانال تلگرامی صابرین نیوز مدعی شدە بود کە حزب دموکرات کُردستان ایران دو بار از طریق نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کُردستان، خواهان گشایش کانالی برای مذاکرە بە تهران شدە است. تا کنون مقامات حزب دموکرات کُردستان ایران در این بارە هیچ گونە اظهار نظری نکردەاند.