با اجرایی شدن طرح کریدور زنگزور آمریکا شاه‌کلید ترانزیت قفقاز را تصاحب کرد

کریدور زنگزور، در چارچوب توافقی به میانجی‌گری آمریکا، به نماد نظم نوین در قفقاز جنوبی تبدیل می‌شود. با اعطای حقوق توسعه به واشنگتن، مسیر ایران برای اتصال به قفقاز به حاشیه می‌رود. این کریدور نه‌تنها نفوذ ایالات متحده را تثبیت می‌کند، بلکه نظم ژئوپلیتیکی منطقه را به سود محور باکو–آنکارا–واشنگتن بازتعریف می‌کند.

بنابە گزارش پایگاە خبری یو اس نیوز، در یک تحول دیپلماتیک، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، روز جمعه میزبان رهبران ارمنستان و آذربایجان در کاخ سفید خواهد بود تا چارچوبی برای حل‌وفصل مناقشه چند دهه‌ای بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی به امضا برسد.

این توافق، به گفته یک مقام آمریکایی مطلع از روند مذاکرات که نخواست نامش فاش شود، به‌عنوان «مسیر روشنی برای دستیابی به صلح» توصیف و شامل اعطای حق انحصاری توسعه یک کریدور ترانزیتی استراتژیک در قفقاز جنوبی به ایالات متحده است؛ منطقه‌ای کلیدی در مسیر انتقال انرژی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی. این توافق میتواند گام بلندی در جهت پایان‌دادن به درگیری طولانی‌مدت میان ارمنستان و آذربایجان به شمار رود.

ریشه این مناقشه به اواخر دهه ۱۹۸۰ بازمی‌گردد، زمانی که منطقه قره‌باغ کوهستانی، با جمعیت عمدتاً ارمنی، از آذربایجان جدا شد؛ جدایی‌ای که با حمایت ایروان همراه بود.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ و استقلال دو کشور، منازعه شدت گرفت و به دو جنگ و کشته‌شدن هزاران نفر انجامید. با وجود برقراری آتش‌بس در سال ۲۰۲۰، تنش‌ها ادامه داشته و بسته‌بودن مرزها و اختلافات مانع ثبات در منطقه شده‌اند.

این چارچوب، که قرار است به امضای الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان برسد، پاسخی است به یکی از مطالبات اصلی آذربایجان مبنی بر ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل از طریق خاک ارمنستان که سرزمین اصلی آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان، منطقه‌ای جداافتاده و هم‌مرز با ترکیه، متصل می‌کند.

این کریدور که «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» (TRIPP) نام‌گذاری شده است، تحت حاکمیت قانونی ارمنستان باقی می‌ماند و ایالات متحده حقوق توسعه انحصاری آن را برای مدت طولانی در اختیار خواهد داشت.

واشنگتن قصد دارد بهره‌برداری از این مسیر را به کنسرسیومی برای توسعه زیرساخت و مدیریت واگذار کند. این اقدام به گفته مقامات آمریکایی، می‌تواند از طریق رونق تجاری، منطقه را بە شکوفایی رسانیدە و از بروز خصومت‌های جدید جلوگیری کند.

به نظر می‌رسد با امضای این توافق، طرح جایگزین ایران که آن را «کریدور آراس» نامیده و جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ایران به نخجوان وصل می‌کند، باید به بایگانی سپرده شود.

رسانه‌های ایران پیش‌تر نسبت به این تحولات ابراز نگرانی کرده بودند و گفته بودند که باز شدن «کریدور زنگزور» و واگذاری آن به آمریکا، ایران را دچار «خفگی ژئوپلیتیک» خواهد کرد.

توافق جدید همچنین خواستار انحلال «گروه مینسک» شده است؛ نهادی که از سال ۱۹۹۲ با هدف میانجی‌گری در بحران قره‌باغ به ابتکار ایالات متحده، فرانسه و روسیه تشکیل شده بود. این درخواست نشانه‌ای از تغییر مسیر مذاکرات به سوی دیپلماسی تحت رهبری آمریکا تلقی می‌شود.

مذاکرات از مارس ۲۰۲۵، پس از سفر ستیو ویتکوف، فرستاده ویژه ایالات متحده به قفقاز جنوبی، شتاب بیشتری گرفت. او و تیمش چندین سفر دیگر به منطقه انجام دادند تا چارچوب نهایی این توافق را تدوین کنند.

در این بارە، مقامات آمریکایی ابراز امیدواری کرده‌اند که این توافق راه را برای پیوستن آذربایجان به «توافق‌ ابراهیم» هموار کند کە برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل که در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ میان چهار کشور عمدتاً مسلمان‌نشین به امضا رسید. به باور ناظران، چنین اقدامی می‌تواند آرایش اتحادهای منطقه‌ای را دستخوش تغییر نماید.

اجلاس کاخ سفید بخشی از تلاش‌های دونالد ترامپ برای معرفی خود به‌عنوان فردی صلح‌ساز در عرصە جهانی در ماه‌های آغازین دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش است.

کاخ سفید مدعی است که دولت ترامپ در میانجی‌گری آتش‌بس میان کامبوج و تایلند، توافق‌های صلح میان رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو، و نیز گفت‌وگوهای میان پاکستان و هند نقش داشته است. با این حال، عدم پیشرفت در حل‌وفصل جنگ روسیه در اوکراین و درگیری‌های اسرائیل و حماس در غزه این تصویر ترامپ را مخدوش کردە است.

برگزاری این اجلاس با ضرب‌الاجلی همزمان خواهد بود که ترامپ برای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، بە منظور تعیین مهلتی برای توقف تهاجم به اوکراین تعیین کردە است. در غیر این صورت طبق اظهارات ترامپ، روسیە با تحریم‌های اقتصادی بیشتری مواجە خواهد شد.

در همین حال، تحلیل‌گران هشدار داده‌اند که هرچند توافق ارمنستان و آذربایجان گامی رو به جلو به شمار می‌آید، اما موفقیت آن به اجرای مؤثر و تعادل حساس میان قدرت‌های منطقه‌ای — از جمله روسیه، ترکیه و ایران — بستگی دارد.

قفقاز جنوبی، منطقه‌ای واقع میان روسیه، اروپا، ترکیه و ایران، یکی از گذرگاه‌های مهم انرژی به شمار می‌رود. این منطقه با خطوط لوله نفت و گاز، از جمله خط لوله باکو–تفلیس–جیهان، به شبکه انتقال انرژی متصل است.

در صورت تحقق صلح پایدار، قفقاز جنوبی می‌تواند به مسیر اصلی ترانزیت انرژی و تجارت بدل گشتە، رشد اقتصادی را تقویت کند و وابستگی منطقه به مسیرهای روسیه را کاهش دهد.