ردپای آمریکا در قفقاز: نگرانی ایران از انسداد ژئوپلیتیک

رسانەهای ایران نسبت به پیشنهاد ایالات متحده آمریکا برای مدیریت کریدور حمل‌ونقل زنگزور، که جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند، ابراز نگرانی کردەاند. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، تأیید کرده است که کشورش در این رابطە پیشنهادهایی را از واشنگتن دریافت کرده» است.

بنا به گزارش خبرگزاری آرمن‌پرس «این پیشنهادها شامل مشارکت یک شرکت خصوصی آمریکایی در اداره این کریدور به‌مدت ۱۰۰ سال می‌شود.»

با این حال، نازلی باغداساریان سخنگوی نخست‌وزیر ارمنستان روز دوشنبه ۱۴ ژوئیه به خبرگزاری دولتی آرمن‌پرس گفت: «ارمنستان هیچ‌گاه واگذاری کنترل بر هیچ بخشی از قلمرو حاکمیتی خود به هیچ طرف ثالثی را نه بررسی کرده و نه در آینده بررسی خواهد کرد.»

تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، چند روز پیش با ارئه چنین پیشنهادی، گفته بود: «ما این دالان را بر عهده می‌گیریم. ۳۲ کیلومتر جاده را برای صد سال اجاره می‌کنیم.» کریدور زنگزور که ۳۲ کیلومتر طول دارد، از جنوب ارمنستان عبور کرده و آذربایجان را به نخجوان ــ که با ترکیه هم‌مرز است ــ متصل می‌کند.

باکو خواستار آن است که کنترل این مسیر تنها در دست ارمنستان نباشد؛ موضوعی که مقامات ایروان تاکنون با آن مخالفت کرده‌اند.

در سویە مقابل، تهران نگران است که این طرح، مسیر زمینی ایران به ارمنستان را قطع کرده و دسترسی این کشور به قفقاز و بازارهای اروپا را با مانع مواجه کند.

در همین راستا، خبرگزاری مهر هشدار داده است که اجرایی شدن این طرح «باعث خفگی ژئوپلیتیک ایران» خواهد شد.

از نگاه ایران، این طرح تلاشی از سوی غرب برای تقویت حضور در نزدیکی مرزهای شمالی این کشور است.

این خبرگزاری از قول یک کارشناس نقل کرده است: «این می‌تواند نیروهای ناتو را به مرزهای ما نزدیک‌تر کند.»

برخی تحلیل‌گران معتقدند که کریدور زنگزور یکی از موانع اصلی در مسیر دستیابی به توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان است؛ دو کشوری که از دهه ۱۹۸۰ تاکنون بر سر منطقه قره‌باغ درگیر مناقشه هستند.

تهران نگران است که این تحولات تعادل منطقه‌ای را علیه منافع ایران تغییر دهد.

مقامات نظامی ایران همچنین نسبت به احتمال حضور نیروهای غربی یا اسرائیلی هشدار دادە و گفتەاند این مسئله می‌تواند خطر محاصره ایران را به‌دنبال داشته باشد.

در واکنش به تحرکات مرتبط با کریدور زنگزور، ایران طرح ایجاد «کریدور آراس» را مطرح کرده است؛ مسیری جایگزین که از خاک ایران عبور می‌کند. از همین رو، تهران امیدوار است این طرح بتواند نقش ایران را به‌عنوان هاب ترانزیتی منطقه حفظ کند. قفقاز جنوبی در حال حاضر به میدان رقابت ژئوپلیتیکی میان ایران، روسیه و ترکیه تبدیل شده است.

ایران تاکنون واکنش رسمی به این طرح نشان نداده، هرچند به‌نظر می‌رسد از طریق دیپلماسی در تلاش برای خنثی‌سازی پیامدهای آن باشد.

پیشتر، وزارت امور خارجه ایران اعلام کرده بود که هیچ‌گونه تغییر ژئوپلیتیکی در قفقاز را نخواهد پذیرفت و «از منافع ملی خود و ثبات منطقه‌ای صیانت» خواهند کرد.

هرچند کارشناسان گفتەاند کە با در نظر گرفتن تحولات اخیر و درگیری‌های نظامی میان ایران و اسرائیل، به‌نظر می‌رسد جایگاه و نفوذ ایران در تحولات قفقاز بیش از پیش تضعیف شده باشد.