بازگشت سایه‌ خشونت فرقه‌ای بر حمص؛ قتل یک زوج بدوی بحران تازه‌ای آفرید

یک سال پس از سقوط رژیم اسد، آتش درگیری‌های فرقه‌ای همچنان شعله‌ور است و این بار حمص را دربر گرفته است. ماجرا از قتل یک زوج از عشیره بَنی‌خالد در شهرک زَیدَل در روز یکشنبه شروع شد، قتلی که منجر به زنجیره‌ای از حملات تلافی‌جویانه علیه علویان ساکن این شهر شد.

به‌گفته منابع محلی، افراد مسلح وابسته به برخی عشایر بدوی در ساعات پس از انتشار خبر قتل، با یورش به محله‌های عمدتا علوی‌نشین، خانه‌ها و خودروها را به آتش کشیدند، املاک کشاورزی را تخریب کردند و با تیراندازی هوایی، ساکنان را وادار به پناه‌گرفتن در خانه‌ها یا ترک منطقه کردند.

در واکنش، نهادهای امنیتی دولت موقت مستقر در حمص،‌ از عصر یکشنبه مقررات سخت‌گیرانه‌تری را به اجرا گذاشتند. نیروهای کمکی در مناطق جنوبی و شرقی شهر مستقر شدند، ایست‌وبازرسی‌های جدید شکل گرفت و منع رفت‌وآمد ۲۴ ساعته اعلام شد.

مقام‌های امنیتی این اقدامات را «پیشگیرانه» توصیف کردند تا به گفته آنها از گسترش بسیج قبیله‌ای و حملات انتقامی جلوگیری شود.

در حمص، بسیاری از مغازه‌ها پیش از غروب تعطیل می‌شوند، وسایل نقلیه عمومی فعالیت خود را زودتر پایان می‌دهند و برخی از خانواده‌ها کودکانشان را به محله‌های امن‌تر منتقل کرده‌اند.

یکی از ساکنان علوی حمص که «زهره» معرفی می‌شود، در گفت‌وگو با وبسایت bianet لحظات عبورش از خیابان‌های ناامن شهر را چنین توصیف می‌کند:

می‌دیدم که خودروها واژگون شده‌اند و مردان مسلح با لباس‌های قبیله‌ای از کنارم رد می‌شوند. هر بار پشت ماشینی قایم می‌شدم و فکر می‌کردم شاید این آخرین لحظه زندگی‌ام باشد.

تنش‌های تازه تنها محصول یک جنایت مبهم نیست بلکه لایه‌های عمیق‌تری دارد. حمص همواره شهری متشکل از قبایل عرب، خانواده‌های شهری ریشه‌دار، و اقلیت‌های علوی و مسیحی بوده است.

در دوره پیش از ۲۰۱۱، دستگاه‌های امنیتی نقش میانجی بین قبایل و اجتماعات محلی را بر عهده داشتند و تعادل شکننده‌ای را حفظ می‌کردند. اما جنگ داخلی این نظم را فروریخت: قبایل بیش‌ازپیش مسلح و خودمختار شدند و جوامع شهری و فرقه‌ای شبکه‌های دفاعی محلی خود را شکل دادند.

امروز، در مناطقی که مرز میان گروه‌ها نامشخص و قدرت دولت ضعیف است، هر قتل یا ناپدیدشدنی می‌تواند جرقه‌ای برای خشونت انتقامی باشد.

سازمان دیدبان حقوق بشر سوریه می‌گوید تنها در یک ماه گذشته ۹ علوی در حمص کشته شده‌اند. مدیر آن، رامی عبدالرحمن، تأکید می‌کند که نوشته‌های فرقه‌ای در محل قتل زوج بَنی‌خالد «تلاشی عمدی برای شعله‌ور کردن درگیری‌ها» بوده است و نیروهای امنیتی نتوانسته‌اند به‌موقع مداخله کنند.

وزارت کشور سوریه اما اعلام کرده است که اوضاع تحت کنترل است و تاکنون ۱۲۰ نفر بازداشت شده‌اند.

نجات رشدی، معاون نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، تحولات اخیر را «بسیار نگران‌کننده» خوانده و از رهبران محلی و قبیله‌ای خواسته است برای جلوگیری از انتقام‌گیری، گفت‌وگویی پایدار آغاز کنند.

تحلیلگران نیز هشدار می‌دهند که بدون تحقیقات شفاف و سازوکارهای حل‌وفصل مناقشه، امکان بازگشت حمص به چرخه خشونت قبیله‌ای بسیار بالاست.