تقلای دیپلماتیک تهران در آستانه پایان مهلت اروپا

با نزدیک شدن به پایان مهلت اروپا برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» علیه ایران، تحرکات دیپلماتیک تهران و رایزنی‌های فشرده با طرف‌های اروپایی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش یافته است. این تلاش‌ها در شرایطی جریان دارد که کمتر از ده روز به پایان ضرب‌الاجل بروکسل باقی مانده و مقام‌های اروپایی با لحنی صریح هشدار می‌دهند که فرصت ایران رو به پایان است.

روز جمعه ۳۱ مرداد، وزرای خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا به همراه نماینده عالی اتحادیه اروپا در تماس تلفنی مشترک با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به بررسی آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای پرداختند. این تماس در حالی انجام شد که نگرانی‌ها از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات و حرکت پرونده هسته‌ای ایران به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه افزایش یافته است.

یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان، پس از این تماس در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس تأکید کرد: ما در مذاکرات با ایران به دیپلماسی پایبند هستیم، اما زمان بسیار کوتاه است و تهران باید به طور فعال مشارکت کند.

او در ادامه افزود: «به روشنی گفته‌ایم که اجازه نمی‌دهیم مکانیسم ماشه منقضی شود، مگر اینکه توافقی پایدار و قابل ارزیابی حاصل شود.» وادفول همچنین تصریح کرد که به مسئولان خود دستور داده است هفته آینده دیداری حضوری با همتایان ایرانی برگزار کنند.

در همین چارچوب، وزیر خارجه فرانسه نیز با هشدار مشابهی گفت: «زمان در مذاکرات هسته‌ای ایران رو به اتمام است.»

این مواضع اروپایی‌ها نشان می‌دهد که برخلاف امید تهران برای تمدید مهلت یا گشایش بیشتر در مسیر دیپلماسی، اراده اروپا بر این است که بدون دستاورد ملموس، از تهدید فعال‌سازی مکانیسم ماشه عقب‌نشینی نکند.

در مقابل، رسانه‌های دولتی ایران گزارش داده‌اند که عباس عراقچی در آن گفت‌وگوی تلفنی مواضع ایران را تشریح کرده است و با اشاره به سازوکار اسنپ‌بک، مشروعیت حقوقی و اخلاقی سه کشور اروپایی را برای توسل به این مکانیسم زیر سؤال برده است.

او همچنین در گفت‌وگویی با نشریه فرانسوی لوموند، هشدار داد که چنین اقدامی تبعات سنگینی خواهد داشت.

عراقچی تصریح کرد: «ایران همان‌طور که در دفاع از خود مقتدرانه عمل می‌کند، مسیر دیپلماسی را نیز هیچ‌گاه ترک نکرده و برای هر راه‌حل دیپلماتیک که حقوق و منافع مردم ایران را تضمین کند آمادگی دارد.»

یکی از محورهای مهم این رایزنی‌ها، پیشنهاد تکراری اروپایی‌ها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ به‌منظور ایجاد زمان بیشتر برای دیپلماسی بود.

عراقچی در این زمینه تصریح کرد که چنین تصمیمی اساساً در حوزه صلاحیت شورای امنیت سازمان ملل است و ایران در این روند ورود نمی‌کند، هرچند مواضع و دیدگاه‌های اصولی خود را در این باره بیان خواهد کرد.

اواخر ماه گذشته میلادی سخنگوی وزارت خارجه ایران فعال‌سازی مکانیسم ماشه را فاقد وجاهت قانون قلمداد کرده و هشدار داده بود که در صورت این اقدام اروپاِ، تهران اقدامات متقابل اتخاذ کرده و حضور در ان‌پی‌تی را بازنگری خواهد کرد.

وزیر امور خارجه ایران، همچنین پس از گفت‌وگو با مقامات اروپایی، در تماسی تلفنی با سرگئی لاوروف، همتای روسی‌اش، درباره آخرین تحولات مربوط به پرونده هسته‌ای، تحرکات اروپا و همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رایزنی کرد.

به گزارش رسانه‌های داخلی ایران، در آن تماس، دو طرف تأکید کردند که فرانسه، آلمان و بریتانیا به دلیل نقض تعهدات برجامی و همراهی با آمریکا در حملات اخیر علیه ایران، از نظر حقوقی و سیاسی صلاحیت فعال‌سازی این سازوکار را ندارند.

پیشتر میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در وین، هشدار داده بود که اروپا قصد دارد تا پیش از پایان ماه اوت این سازوکار را فعال کند.

چین هم با ارائه یادداشتی به شورای امنیت سازمان ملل متحد، به‌شدت با این اقدام مخالفت کرده و آن را نقض دیپلماسی و عامل ایجاد پیامدهای پیش‌بینی‌ناپذیر دانسته است. به موازات این تماس‌های سیاسی، مذاکرات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز ادامه یافت.

رضا نجفی، سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس، اعلام کرد هیأت ایرانی در وین با معاون مدیرکل آژانس در امور پادمان دیدار کرده است.

این گفت‌وگو در ادامه مذاکرات اخیر در تهران صورت گرفت و دو طرف درباره نحوه تعاملات آینده ایران و آژانس در چارچوب قانون جدید مصوب مجلس و با توجه به شرایط ناشی از حملات آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران به تبادل نظر پرداختند.

نجفی در توضیحات خود گفت: :طرفین در این دور از گفت‌وگوها پیشرفت داشتند و قرار شد مذاکرات برای تدوین شیوه‌نامه ترتیبات تعاملات در چارچوب قانون مجلس ادامه یابد.»

هرچند ایران در سطح فنی و حقوقی تلاش می‌کند. همکاری خود با آژانس را حفظ کند، اما این همکاری هم‌زمان با افزایش فشارهای سیاسی از سوی اروپا و ایالات متحده با پیچیدگی‌های بیشتری همراه شده است.

به نظر می‌رسد دو مسیر هم‌زمان در حال پیگیری است: از یک سو، تهران با اروپا وارد مذاکره‌ای فشرده شده تا مانع از اجرای تهدید مکانیسم ماشه شود، و از سوی دیگر، با آژانس تلاش دارد چارچوب تعاملات را به‌گونه‌ای تنظیم کند که ضمن پایبندی به مصوبات داخلی، راهی برای حفظ همکاری‌ها باز بماند.

با این حال، فضای حاکم بر اظهارات اروپایی‌ها نشان می‌دهد زمان بسیار محدود است و احتمال حرکت پرونده به سمت بحرانی تازه همچنان وجود دارد.

اروپا در مواضع اخیر خود نشان داده حاضر به تمدید نامحدود زمان نیست و اگر توافقی روشن و عملی به دست نیاید، تهدید فعال‌سازی مکانیسم ماشه را عملی خواهد کرد.

این موضوع برای تهران به معنای ورود به مرحله‌ای پرهزینه‌تر در منازعه هسته‌ای خواهد بود؛ مرحله‌ای که نه‌تنها تبعات سیاسی، بلکه پیامدهای اقتصادی و امنیتی گسترده‌ای نیز به همراه خواهد داشت.

در مجموع، در آستانه پایان مهلت اروپا، دیپلماسی ایران با سرعتی مضاعف دنبال می‌شود. تماس‌های مستقیم با سه کشور اروپایی، ادامه گفت‌وگو با آژانس، و تأکید بر هم‌زمانی اقتدار دفاعی و آمادگی برای مذاکره، تصویر کلی تلاش‌های تهران در این روزهای حساس است.

با این حال، هشدارهای صریح وزرای خارجه آلمان و فرانسه نشان می‌دهد که فرصت برای دستیابی به راه‌حلی پایدار بسیار محدود است و اگر گشایشی در روزهای آینده رخ ندهد، امکان دارد پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای تنش‌زاتر شود.