جدال روایت‌ها بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران؛ امیدواری محتاطانه آژانس در سایه بدبینی تهران

نشست جدید شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین بار دیگر پرونده پرچالش ایران را به صدر دستور کار بازگرداندە است. اظهارات متناقض مقام‌های ایرانی و واکنش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در روزهای اخیر نشان داد که هرچند روزنه‌ای از امید برای بازگشت همکاری‌ها شکل گرفته است، اما بی‌اعتمادی متقابل همچنان بر فضای مذاکرات سایه افکنده است.

رافائل گروسی در نشست خبری خود در پایان نخستین روز نشست شورای حکام، امروز دوشنبه ۸ سپتامبر تاکید کرد که «آژانس هیچ‌یک از مدارک ایران را به کشور دیگری منتقل نکرده است».

این موضع‌گیری واکنشی مستقیم به سخنان اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، بود که چند ساعت پیش مدعی شده بود در ماه مه ۲۰۲۵ «دو سند محرمانه» مربوط به تاسیسات فردو توسط بازرسان آژانس به وین منتقل شده است. گروسی این ادعا را رد کرد و بر بی‌طرفی آژانس پافشاری کرد.

مدیرکل آژانس در پاسخ به پرسشی درباره تهدیدهای امنیتی علیه تاسیسات هسته‌ای ایران گفت:

هدف این نهاد حل دیپلماتیک بحران‌ها» است و در صورت پیشرفت مذاکرات با تهران «احتمال توسل به اقدام نظامی کاهش خواهد یافت.

او با اشاره به انتقادهای ایران از موضع آژانس در جریان جنگ اخیر اسرائیل و ایران، تأکید کرد که آژانس «درگیر جدل‌های لفظی نخواهد شد» و اصل مأموریت آن «نباید زیر سؤال برود».

از سوی دیگر، بقایی در نشست خبری خود تلاش کرد تصویری متفاوت ارائه دهد. او گفت روند گفت‌وگوها مثبت بوده اما هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم و تاکید کرد که پس از سه دور مذاکره در تهران و وین، آژانس پذیرفته است که باید «نقطه‌نظرات ایران را بشنود».

سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین روشن کرد که همکاری پادمانی «نمی‌تواند مانند دوره پیش از جنگ اسرائیل و آمریکا علیه ایران باشد» و خروج از پیمان ان‌پی‌تی اگرچه در مجلس مطرح شده، اما هنوز «هیچ تصمیم قطعی» درباره آن اتخاذ نشده است.

نشست جاری شورای حکام در حالی برگزار می‌شود که ایران از زمان حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای خود در ژوئن، دسترسی بازرسان آژانس را به شدت محدود کرده است.

مجلس شورای اسلامی در اواخر ژوئن قانونی برای تعلیق همکاری با آژانس تصویب کرد که اوایل ژوئیه با امضای رئیس‌جمهور رسمیت یافت. گروسی در سخنانش یادآور شد که «قوانین داخلی نمی‌توانند تعهدات بین‌المللی را نقض کنند» و ان‌پی‌تی همچنان مبنای الزام‌آور روابط ایران و آژانس است.

علیرغم این فضای پرتنش، گروسی نشانه‌هایی از پیشرفت را نیز در سخنانش برجسته کردە و گفت:

پیشرفت‌هایی حاصل شده و امیدوارم ظرف چند روز آینده بتوانیم این گفت‌وگوها را با موفقیت به نتیجه برسانیم. هنوز زمان باقی است، اما نه زیاد.

او هشدار داد که فرصت برای بازگشت همکاری‌ها محدود است و تداوم بن‌بست می‌تواند به تشدید خطر رویارویی بیانجامد.

کارشناسان می‌گویند تضاد در روایت‌ها در خصوص ادعای ایران درباره انتقال اسناد محرمانه و تاکید آژانس بر رعایت پروتکل‌ها، بازتابی از همان شکاف دیرینه بی‌اعتمادی است.

در حالی که تهران از آژانس انتظار دارد حملات اسرائیل را محکوم کند و حساسیت‌های امنیتی ایران را به رسمیت بشناسد، آژانس ماموریت خود را صرفا فنی و پادمانی تعریف می‌کند و وارد بازی سیاسی نمی‌شود.

چشم‌انداز پیش رو همچنان نامطمئن است. اگر مذاکرات فنی اخیر به توافقی برای بازگشت بازرسی‌ها منجر شود، احتمال کاهش تنش و دور شدن خطر حمله نظامی وجود دارد. اما اگر این گفت‌وگوها بی‌نتیجه بماند، خطر تشدید بحران و حتی گام‌های تندتر تهران، از جمله خروج از ان‌پی‌تی، پررنگ‌تر خواهد شد.

نشست پنج‌روزه شورای حکام در وین ادامه دارد و همه نگاه‌ها به نتیجه گفت‌وگوهای پشت درهای بسته دوخته شده است. آژانس امیدوار است با یافتن راه‌حلی عملی برای ازسرگیری بازرسی‌ها، مسیر اعتمادسازی دوباره را هموار کند.

اما پرسش کلیدی این است که آیا تهران و وین می‌توانند از مرز بی‌اعتمادی عبور کنند یا بحران هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای تازه و پرمخاطره خواهد شد.