دیپلماسی امید در میانە شک، انتقاد و مخالفت بر سر طرح ترامپ در غزە

اسرائیل و حماس روز چهارشنبه بر سر اجرای مرحله نخست طرح صلح دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، برای آتش‌بس و تبادل گروگان‌ها در نوار غزه به توافق رسیدند. با وجود استقبال گسترده از این توافق، مخالفت‌ها و نگرانی‌ها در داخل اسرائیل، ایران و برخی کشورهای منطقه نشان می‌دهد که راه صلح در خاورمیانه همچنان پرچالش است.

توافق میان دولت اسرائیل و گروە حماس با میانجیگیریهای فشردە بین المللی که پس از ماه‌ها بن‌بست در قاهره و دوحه حاصل شد، شامل آزادی گروگان‌های اسرائیلی، عقب‌نشینی مرحله‌ای نیروهای اسرائیلی از مناطق پرجمعیت غزه و آغاز روند بازسازی این منطقه است.

به گزارش منابع آمریکایی و اسرائیلی، مرحله نخست طرح صلح ۲۰ ماده‌ای ترامپ شامل سه محور اصلی است:

نخست. توقف کامل عملیات نظامی در غزه برای ۴۵ روز،

دوم، آزادی تمام گروگان‌های اسرائیلی در ازای آزادی گروهی از زندانیان فلسطینی،

سوم، ورود کاروان‌های کمک‌های بشردوستانه و آغاز بازسازی زیرساخت‌های حیاتی با نظارت سازمان ملل و بانک جهانی.

در همین رابطە دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحدە مآمریکا در بیانیه‌ای در واشنگتن اعلام کرد که اسرائیل و حماس هر دو نسخه رسمی مرحله نخست را امضا کرده‌اند. او این توافق را نقطه عطفی در تاریخ معاصر خاورمیانه قلمداد کردە و اظهار داشت هدف طرح وی پایان دادن به جنگی است که جهان را به لبه بحران کشانده بود. ترامپ افزود:

ما نه فقط برای پایان یک درگیری، بلکه برای بازسازی امید در منطقه تلاش می‌کنیم. مصر، قطر و ترکیه در این مسیر نقشی حیاتی داشته‌اند و آمریکا تا پایان بر اجرای دقیق توافق نظارت خواهد کرد.

در لندن، کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، این توافق را لحظه‌ای از آرامش برای گروگان‌ها و غیرنظامیان غزه توصیف کرد و گفت:

اکنون مهم‌ترین وظیفه، اجرای بی‌درنگ و کامل مفاد توافق است. جهان چشم‌انتظار احترام دو طرف به تعهدات‌شان است.

او از تلاش‌های دیپلماتیک واشنگتن، قاهره و دوحه قدردانی کرد.

در پاریس، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گفت که کشورش از این توافق استقبال می‌کند، اما هشدار داد: هیچ آتش‌بسی بدون نقشه‌ای روشن برای تشکیل کشور فلسطین پایدار نخواهد بود. او تأکید کرد

پاریس به‌همراه اتحادیه اروپا قصد دارد طرحی تکمیلی برای «ثبات بلندمدت غزه و ایجاد سازوکار بین‌المللی بازسازی ارائه کند.

در برلین، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، با تأکید بر ضرورت توجه به جنبه انسانی جنگ، گفت: این توافق تنها زمانی معنا دارد که به کاهش واقعی رنج غیرنظامیان بینجامد. هیچ پیروزی‌ای ارزش خون کودکان را ندارد. او وعده داد که آلمان بخشی از کمک‌های بازسازی غزه را تأمین خواهد کرد.

 همچنین، اورسولا فون در لاین رئیس کمیسیون اروپا نیز در بیانیه‌ای گفت: این توافق باید به آغازی برای صلحی پایدار و تضمین آزادی کامل گروگان‌ها تبدیل شود.

او بر لزوم نظارت بین‌المللی برای جلوگیری از نقض آتش‌بس و افزایش کمک‌های انسانی به غزه تأکید کرد

.در بیانیه مشترک شورای اتحادیه اروپا نیز آمده است:

هیچ راه‌حلی جز راه‌حل دو کشور وجود ندارد و اتحادیه آماده حمایت مالی از مرحله بازسازی غزه است.

سخنگوی وزارت خارجه چین نیز اعلام نمود پکن امیدوار است توافق غزه به برقراری آتش‌بس «جامع و پایدار» و کاهش بحران انسانی در این منطقه منجر شود و تأکید کرد چین بر راه‌حل دو کشوری پافشاری می‌کند.

مارک کارنی، نخست‌وزیر کانادا نیز با استقبال از این توافق گفت: پس از سال‌ها رنج، صلح اکنون دست‌یافتنی‌تر به نظر می‌رسد. او از همه طرف‌ها خواست مفاد توافق را به‌سرعت اجرا کنند.

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، نیز ابراز امیدواری کرد آزادی گروگان‌ها و افزایش کمک‌های انسانی به مردم غزه آغازگر راهی برای صلح پایدار باشد.

همچنین یوشیماسا هایاشی، دبیر کابینه ژاپن، توافق مرحله نخست توافق را گامی مهم برای کاهش تنش‌ها و تحقق راه‌حل دو کشوری خواند و وعده داد که توکیو در بازسازی و بهبود شرایط انسانی غزه مشارکت کند.

نقش و واکنش کشورهای منطقه

در همین رابطە، وزارت امور خارجه قطر اعلام کرد که تمامی مفاد مرحله نخست نهایی شده و این توافق گامی مهم برای پایان دادن به جنگ و رنج انسانی در غزه است. ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر، در بیانیه‌ای اعلام داشت:

نقش قطر در ایجاد کانال‌های ارتباطی میان طرفین حیاتی بوده است و ما از همه بازیگران بین‌المللی می‌خواهیم برای تضمین اجرای کامل توافق همکاری کنند.

محمود عباس (ابومازن)، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز گفت: این توافق می‌تواند مقدمه‌ای برای راه‌حل سیاسی باشد که به اشغال پایان دهد و کشور مستقل فلسطین را شکل دهد. او تأکید کرد که تشکیلات خودگردان آماده همکاری برای نظارت بر روند اجرای توافق است.

وزارت خارجه عربستان سعودی نیز با استقبال از آغاز احتمالی آتش‌بس در غزه ابراز امیدواری کرد این گام به کاهش رنج انسانی مردم فلسطین، خروج کامل نیروهای اسرائیلی، بازگشت ثبات و آغاز روندی برای تحقق صلحی عادلانه بر پایه راه‌حل دو کشوری و تشکیل دولت مستقل فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ منجر شود.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز، با لحنی مثبت اما محتاطانه گفت: خوشحالم که مذاکرات با مشارکت ترکیه به این توافق منجر شد. آنکارا اجرای آن را از نزدیک دنبال می‌کند و آماده است میزبان گفت‌وگوهای مرحله بعد باشد.

واکنش تهران و تندروهای ایرانی

در ایران، واکنش‌ها نسبت بە تفاهم اسرائیل_حماس عمدتاً انتقادی بود. احمد آریایی‌نژاد، نماینده ملایر در مجلس شورای اسلامی، گفت:

طرح صلح آمریکا به نتیجه نخواهد رسید و درگیری‌ها میان ایران و اسرائیل پایان نخواهد یافت. حتی اگر جنگ متوقف شود، صلحی پایدار در منطقه وجود ندارد.

او افزود که هدف طرح ترامپ کاهش موقت فشارها بر اسرائیل و متحدان غربی‌اش است و این طرح «به واقعیت‌های مقاومت در منطقه بی‌اعتناست.

شکاف در کابینه اسرائیل

در اسرائیل، واکنش‌ها نبست بە این توافق دوگانه بودەاند. در حالی‌که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این توافق را پیروزی دیپلماسی در کنار قدرت بازدارندگی نظامی توصیف کرد، بزلل اسموتریچ، وزیر دارایی و رهبر حزب صهیونیسم دینی، با آن مخالفت کرد. او در مراسم امضای توافق گفت:

احساسات متناقضی داریم؛ از یک سو از بازگشت گروگان‌ها خوشحالیم، از سوی دیگر از پیامدهای آزادی زندانیان و تربیت نسل بعدی ترور نگرانیم. ما نمی‌توانیم به جشن‌های کوته‌بینانه بپیوندیم.

بر اساس قانون اسرائیل، اجرای توافق باید به تصویب کنست (پارلمان) برسد. رأی‌گیری اضطراری در دو روز آینده برگزار خواهد شد.

در این بارە، رسانه‌های اسرائیلی گزارش داده‌اند که نتانیاهو در حال گفت‌وگو با مخالفان راست‌گرای افراطی است تا از فروپاشی کابینه ائتلافی خود جلوگیری کند.

هشدار سازمان ملل

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در واکنش به توافق گفت: این گامی امیدبخش اما شکننده است. او هشدار داد که بدون نظارت بین‌المللی و پایبندی جدی دو طرف، خطر فروپاشی آن بسیار بالاست.

گوترش در عین حال گفت که سازمان ملل آماده است در مرحله بازسازی و نظارت بر آتش‌بس نقش فعال‌تری ایفا کند.

تحلیل‌گران بر این باورند که این توافق بیش از آنکه پایان جنگ باشد، آغاز مرحله‌ای دشوار از دیپلماسی است که در آن اعتمادسازی، مهار نیروهای تندرو و تأمین کمک‌های انسانی سرنوشت آینده غزه و شاید کل منطقه را رقم خواهد زد. موفقیت یا شکست این توافق، به گفته ناظران، آزمونی است برای اراده واقعی طرف‌ها در پایان دادن به چرخه خشونت خاورمیانه.