زنان افغان در مادرید علیه طالبان شهادت می‌دهند
- Arena Website
- Oct 10
- 3 min read
دریا درویش
در حالی‌که نظام بین‌المللی هنوز راهی برای محاکمه طالبان نیافته است، یا اراده‌ای بر آن ندارد، زنان افغانستان خود دست به ابتکار زده‌اند. دادگاه مردمی زنان افغانستان علیه طالبان در مادرید، تلاشی است برای تحقق عدالت روایتی که بر شنیدن و ثبت رنج استوار است، نه مجازات، و مشروعیت خود را از وجدان جهانی می‌گیرد، نه از ساختارهای حقوقی موجود.
دادگاه‌های مردمی که سابقه آنها بە دهه سی میلادی باز می گردد و در هر مورد برای یک بحران انسانی در منطقه‌ای از جهان تشکیل شده‌اند، ابتکار نهادهای مدنی در راستای تحقق عدالت روایتی هستند. این شیوه از عدالت بر شنیدن و ثبت روایت قربانیان تمرکز داشتە و هدف آن بازگرداندن صداهای ناشنیدە و به رسمیت شناختن رنج است، نه صدور حکم حقوقی. ابتکاری برای و بازگرداندن عاملیت به موضوع ظلم.
یکی از این دادگاه‌ها، دادگاه مردمی زنان افغانستان علیه طالبان است که طی روزهای اخیر در مادرید اسپانیا در حال برگزاری است.
پس از چندین دهه نقض حقوق زنان افغانستان، این نخستین بار است که چنین دادگاهی برای رسیدگی به این موضوع تشکیل شده است. اتفاقی که می‌توان آن را از منظر همبستگی نهادهای مدنی افغانستان دستاوردی کم‌نظیر دانست.
چهار نهاد حقوق بشری روا‌داری، سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان (AHRDO)، سازمان پژوهش و توسعهٔ سیاست‌ها (DROPS) و مدافعان حقوق بشر پلاس (HRD+) که برای افغانستان فعالیت می‌کنند جزو برگزار کنندگان این دادگاه هستند.
سال گذشته صدای زنان افغانستان در دنیا پژواک‌های گسترده‌ای داشت. در مجمع عمومی سازمان ملل و در گزارش گزارشگر ویژه افغانستان موضوع آپارتاید جنسی مورد بحث قرار گرفت.
مجمع عمومی سازمان ملل در قطع‌نامه‌ای وخامت اوضاع حقوق بشری و به ویژه سرکوب زنان و دختران را به رسمیت شناخت.
علاوه برآن، پارلمان اروپا هم سال گذشته بر اهمیت به رسمیت شناخته شدن آپاراتاید جنسیتی در افغانستان تاکید کرد.
از سوی دیگر رای سال گذشته دادگاه اروپایی در خصوص اعطای پناهندگی به زنان افغان روحیه‌ای به مبارزات حقوق بشری در این زمینه بخشیده است.
اما هنوز محکوم ساختن طالبان در محاکم بین‌المللی با موانع حقوقی و مهم‌تر از آن سیاسی روبه‌رو است. در چنین شرایطی زنان منطقه به پشتوانه تجربه تاریخی خود، در جستجوی عدالت شخصا دست به ابتکار عمل می‌زنند.
آنچنان که در سخنان شهرازد اکبر، از برگزارکنندگان این دادگاه نمایان است، این دادگاه به دنبال محکوم ساختن اخلاقی طالبان و مهم‌تر از آن به دنبال مستندسازی حقیقت است. به گزارش وبسایت حقوق بشری زن تایمز شهرزاد اکبر، در سخنرانی آغازینش گفت:
امروز ما برای شاهد بودن، پاسخ‌خواهی و به چالش کشیدن استبداد و عادی‌سازی آن گردهم آمده‌ایم. ما اینجا هستیم تا آگاهی ایجاد کنیم و همبستگی زنان و مردان جهان را بطلبیم، زیرا می‌دانیم قدرت واقعی در دست مردم است.
به عبارت دیگر برگزاری این دادگاە و نیز دادگاههایی از این دست سکویی را برای ثبت و ضبط حقیقت ایجاد می‌کند، تا در خلاء پاسخگویی حکومت طالبان، روایت‌ها و شواهد برای روزی در آینده و طرح موضوع در محاکم رسمی بین المللی بە مثابە تلاشی برای پر کردن خلاء پاسخگویی ساز و کارهای قانونی زنده نگه داشته شوند.
این شیوه ابزارهای سنتی حقوقی را به چالش می‌کشد و ابزارهای جدید بنا می‌کند. به عبارت دیگر از نقطه نظر حقوقی می‌توان گفت این دادگاه مشروعیت خود را ورای حقوق موضوعه جستجو می‌کند.
برگزاری چنین دادگاههایی که مشروعیت خود را وام‌دار حقوق طبیعی و وجدان بشری هستند، روشن می‌کند که چارچوب‌های حقوقی خود می‌توانند منبع ظلم و تبعیض سیستماتیک وفاقد مشروعیت اخلاقی باشند.
مشروعیت دیوان مردمی در این شرایط، نه از قانون حاکم، بلکه از حقوق بشر جهانی و وجدان ملت‌ها نشأت گرفته‌اند واثبات‌گرایی حقوقی را زیرسوالمی‌برند.
این باور را که قانون به صرف قانون بودن لازم‌الرعایه است. نگاهی به تاریخ جنبش زنان نشان می‌دهد نقطه شروع جنبش‌های زنان در ایران و افغانستان همواره همین باور بوده است.
امروز ١٠ اکتبر ۲۰۲۵ بە عنوان سومین روز برگزاری، دادگاه در حال استماع و ثبت روایات شاهدان و و قربانیانی است که از بیرون و درون افغانستان صدای خود را به مادرید رسانده‌‌اند و هیات قضات رای نهایی خود را دهم اکتبر قرائت خواهند کرد.
پس از برگزاری این دادگاه می‌توان گفت جامعه مدنی زنان افغانستان وظیفه خود را انجام داده است و پس از آن توپ در زمینسیاست‌مداران وسازوکارهای حقوق بین‌الملل است.
