اولین هشدار جدی پس از نیم‌قرن؛ آیا صادرات نفت خاورمیانه از تنگه هرمز متوقف می‌شود؟

عمار گُلی

در تحولی بی‌سابقه، ایران گام‌هایی برداشته که می‌تواند امنیت یکی از شریان‌های حیاتی انرژی جهان را تحت‌الشعاع قرار دهد. مقامات جمهوری اسلامی ایران گفته‌اند که مجلس تصمیم به بستن تنگه هرمز گرفته و اکنون شورای عالی امنیت ملی باید تصمیم نهایی را در این رابطه اتخاذ کند ، تصمیمی که ممکن است جریان روزانه میلیون‌ها بشکه نفت خام را مختل کند؛ آبراهه‌ای که محل عبور حدودا یک‌پنجم نفت مصرفی جهان است.

موقعیت ژئوپلیتیک تنگه هرمز آن را به یک نقطه کلیدی در معادلات انرژی و امنیت جهانی بدل کرده است. هرگونه تنش در این منطقه می‌تواند واکنشی زنجیره‌ای در بازارهای بین‌المللی به‌همراه داشته باشد.

در پی درگیری‌های نظامی اخیر، گزارش‌ها حاکی از تلاش گسترده ده‌ها نفتکش برای ترک سریع منطقه هستند. اگرچه بازارها هنوز به شکل رسمی به این تحولات واکنش نشان نداده‌اند، اما تحلیلگران انتظار دارند که قیمت نفت با شوک افزایشی مواجه شود.

بانک‌های سرمایه‌گذاری مانند JPMorgan از این سناریو به‌عنوان یکی از بدترین حالت‌های ممکن در بستر رویارویی ایران و اسرائیل یاد کرده‌اند. تحلیل‌های ارائه‌شده نشان می‌دهد که اختلال در تنگه هرمز می‌تواند قیمت نفت را تا محدوده ۱۳۰ دلار افزایش دهد.

چنین افزایشی ممکن است تورم ایالات متحده را مجدداً تا نزدیکی ۵ درصد بالا ببرد — نرخی که آخرین‌بار در مارس ۲۰۲۳ دیده شده بود و بانک مرکزی آمریکا را وادار به سیاست‌های انقباضی جدی کرد.

در بررسی جزئی‌تر جریان نفت خام در منطقه، داده‌ها نشان می‌دهد که تنها عربستان سعودی، با سهمی معادل ۳۸ درصد از صادرات عبوری از تنگه، روزانه ۵.۵ میلیون بشکه نفت را از این مسیر عبور می‌دهد.

کشورهای غربی، از جمله ایالات متحده و برخی اعضای اتحادیه اروپا نیز به واردات نفت از این گذرگاه وابسته‌اند. شاید در نگاه نخست این پرسش به ذهن برسد که چرا مسیرهای جایگزین برای انتقال نفت مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.

واقعیت این است که جغرافیای منطقه، کشورهای تولیدکننده‌ای چون کویت، قطر و بحرین را به تنگه هرمز وابسته کرده است؛ آنها فاقد مسیرهای دریایی جایگزین هستند و خطوط لوله موجود نیز ظرفیت جابه‌جایی کامل را ندارند.

تخمین‌ها حاکی از آن است که حداکثر ظرفیت انتقال نفت از طریق خطوط لوله بین ۶.۵ تا ۷.۵ میلیون بشکه در روز است، که حتی در بهترین حالت نمی‌تواند پاسخگوی کل تولیدات این کشورها باشد.

این بدان معناست که در صورت بستن تنگه، حدود ۱۳ درصد از عرضه جهانی نفت ممکن است از چرخه خارج شود.

در صورت طولانی شدن انسداد، برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از جهش شدید قیمت نفت به محدوده ۱۵۰ تا حتی ۲۰۰ دلار هستند.

با اینکه بازار تا حدودی خود را برای چنین احتمالی آماده کرده، اما کاهش تدریجی تردد کشتی‌ها از میانه ماه ژوئن تاکنون نشان می‌دهد که وضعیت هنوز به مرحله بحران کامل نرسیده است.

با این‌حال، شدت‌ گرفتن تنش‌ها می‌تواند معادلات را به‌سرعت تغییر دهد.

اکنون چشم‌ها به نهادهای تصمیم‌ساز در تهران دوخته شده است. شورای عالی امنیت ملی به‌زودی تصمیم‌گیری نهایی را انجام خواهد داد، اما اختیار اصلی برای صدور فرمان نهایی در اختیار رهبر جمهوری اسلامی ایران است.

اگر چنین دستوری صادر شود، جهان برای نخستین‌بار در بیش از نیم‌قرن گذشته با مسدود شدن قانونی تنگه هرمز مواجه خواهد شد.

از سوی دیگر، چین که بخش قابل‌توجهی از واردات نفت خود را از مسیر تنگه هرمز تأمین می‌کند، به‌شدت در معرض آسیب‌های احتمالی ناشی از هرگونه اختلال در این آبراه قرار دارد و ایران نمیتواند بدون توجه به منافع پکن دست به چنین اقدامی بزند.

از همین رو است که سناتور مارکو روبیو در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز از پکن خواسته است که نقش فعالی ایفا کرده و مانع از بسته شدن تنگه توسط ایران شود، چراکه ایالات متحده آمریکا می‌داند که تنها راهی که تهران را از چنین اقدامی برحذر میدارد فشار همپیمانان ایران و در راس ان چین است.

به همین دلیل، اکنون نگاه تحلیل‌گران به واکنش دو قدرت بزرگ، ایالات متحده و چین، معطوف شده است. اینکه آیا این دو بازیگر جهانی برای حفظ ثبات منطقه وارد عمل خواهند شد یا نه، پرسشی کلیدی در چشم‌انداز پیش رو است.

M