بحران آب در گلستان و بی‌توجهی به ترکمن‌صحرا همچنان ادامە دارد

استان گلستان در سال‌های اخیر با فشار روزافزون بر منابع آبی روبه‌رو شده است. جمعیت رو به رشد شهر گرگان و افزایش تقاضا برای آب در مناطق مختلف استان، مقامات محلی را واداشته است تا به سراغ طرح‌هایی چون احداث مخازن جدید، مولدسازی دارایی‌های دولتی و حتی پروژه شیرین‌سازی آب دریا بروند.

ایرج حیدریان، مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان، در گفت‌وگویی با ایسنا اعلام کرده است که این استان هم‌اکنون ۱۰۷ هزار مترمکعب مخزن ذخیره آب دارد و طی یک سال گذشته ۲۲ هزار مترمکعب به این ظرفیت افزوده شده است.

به گفته او، مخازن دیگری نیز در حال تکمیل هستند، از جمله مخزن ۱۰ هزار مترمکعبی سیاه‌تلو و مخزن گلشهر که ظرف ۲۰ روز آینده به بهره‌برداری می‌رسد.

به گفته حیدریان، شش پمپ اصلی در محور والش‌آباد که هر کدام توان پمپاژ ۹۰ لیتر در ثانیه دارند، اکنون همگی به‌طور هم‌زمان در حال فعالیت‌اند. در حالی که در گذشته تنها چهار پمپ فعال بود و دو دستگاه به‌عنوان ذخیره استفاده می‌شد، فشار تقاضا موجب شده است که سیستم با حداکثر توان کار کند.

کارشناسان محیط زیست می‌گویند چنین فشاری بر تاسیسات، نشانه‌ای از ناپایداری ساختاری شبکه آب در استان است و احتمال خرابی‌های زودهنگام را افزایش می‌دهد.

یکی از بخش‌های مهم سخنان مدیرعامل آب منطقه‌ای، تامین منابع مالی از طریق «مولدسازی» بود. او گفت که مجوز این اقدام از وزارت اقتصاد اخذ شده و قرار است بخشی از اموال دولتی خارج از استان در تهران فروخته شود و درآمد حاصل به پروژه‌های آبی گلستان اختصاص یابد.

اما منتقدان هشدار داده‌اند که مولدسازی به معنای فروش دارایی‌های عمومی است، بدون تضمین شفافیت در هزینه‌کرد منابع. مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌تر تاکید کرده بود که مولدسازی در غیاب نظارت، می‌تواند به واگذاری دارایی‌ها به بخش‌های غیرمولد منجر شود و اثربخشی محدودی داشته باشد.

پروژه شیرین‌سازی آب دریا

حیدریان همچنین خبر داد که پروژه‌ای برای شیرین‌سازی آب دریای خزر در دست اجراست که شهرستان‌های گمیشان، آق‌قلا، گرگان و بندرترکمن را پوشش خواهد داد.

به گفته او، این پروژه سه سال زمان برای ساخت نیاز دارد و دوره بهره‌برداری آن ۲۵ سال در نظر گرفته شده است. در این طرح، ۱۰.۵ کیلومتر لوله‌گذاری به سمت دریا و در عمق ۷ متری انجام خواهد شد تا آب برداشت‌شده به شبکه تأمین آب استان متصل شود.

اما کارشناسان محیط زیست نسبت به پیامدهای چنین پروژه‌هایی هشدار داده‌اند. پژوهشگران مستقل مانند محمد درویش بارها تاکید کرده‌اند که شیرین‌سازی آب خزر می‌تواند تعادل اکولوژیک این پهنه آبی را مختل کند و علاوه بر هزینه‌های سنگین، خطر شور شدن خاک و تخریب کشاورزی را در پی داشته باشد.

ترکمن‌صحرا، بازنده اصلی سیاست‌های آبی

گرچه مقامات استانی از اجرای پروژه‌های پرهزینه سخن می‌گویند، اما تجربه زندگی ترکمن‌های ساکن استان گلستان در منطقه ترکمن‌صحرا تصویری متفاوت را نشان می‌دهد.

بسیاری از روستاها و شهرهای ترکمن‌نشین در گمیشان، آق‌قلا و بندرترکمن همچنان با کمبود آب آشامیدنی سالم روبه‌رو هستند، در حالی که طرح‌های جدید معمولا در گرگان و مناطق مرکزی متمرکز می‌شود.

فعالان محلی بارها هشدار داده‌اند که کشاورزی و دامداری، که ستون اقتصاد ترکمن‌صحراست، به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی و بی‌توجهی دولت به شیوه‌های نوین آبیاری در حال نابودی است.

به باور آنان، پروژه‌هایی مانند شیرین‌سازی آب خزر بیش از آنکه به مردم ترکمن‌صحرا خدمت کند، برای تامین نیاز مراکز پرجمعیت و صنعتی طراحی شده است. این در حالی است که ساکنان بومی حتی برای آب شرب ناچارند از منابع آلوده یا تانکرهای سیار استفاده کنند.

اقدامات اخیر آب منطقه‌ای گلستان اگرچه می‌تواند به‌طور موقت بخشی از فشار بر شبکه توزیع را کاهش دهد، اما تبعیض در توزیع منابع آبی همچنان پابرجاست.

جمهوری اسلامی ایران در سیاست‌های آبی استان نیز همان رویکرد تمرکزگرا و تبعیض‌آمیز خود را دنبال می‌کند، رویکردی که طی دهه‌ها باعث عقب‌ماندگی اقتصادی و اجتماعی ترکمن‌صحرا شده است.

کارشناسان معتقدند که ریشه اصلی بحران در سوءمدیریت و نابرابری در تخصیص منابع است. بدون اصلاح ساختاری در الگوی مصرف و تضمین عدالت منطقه‌ای، مخازن جدید و پروژه‌های پرهزینه نمی‌تواند آینده‌ای پایدار و عادلانه برای همه مردم گلستان به‌ویژه ترکمن‌ها، فراهم کند