با وجود محرومیت‌های ساختاری در بلوچستان، دولت در سراوان زندان می‌سازد

توران نیکزاد

بازدید وزیر دادگستری جمهوری اسلامی ایران از پروژه نیمه‌تمام ندامتگاه سراوان و تاکید بر تکمیل سریع آن، بار دیگر اولویت‌های توسعه‌ای حکومت در بلوچستان را زیر سوال برده است. در حالیکە این منطقه‌ سال‌هاست با محرومیت ساختاری در حوزه‌های آموزش، سلامت، آب‌رسانی و رفاه عمومی مواجه است، اما پروژه‌های امنیتی همچنان با سرعت بیشتری دنبال می‌شوند.

روز پنجشنبه ۱۳ آذر ۱۴۰۴، امیرحسین رحیمی، وزیر دادگستری، از فاز دوم زندانی بازدید کرد که قرار است ظرفیت نگهداری ۷۵۰ زندانی را داشته باشد. این پروژە که از پنج سال پیش آغاز شده است، به گفته مقام‌های رسمی هنوز تنها به ۵۰ درصد پیشرفت رسیده است.

باوجود این تاخیر طولانی، رسانه‌های دولتی از جمله مهر و ایسنا نوشتند که بودجه تکمیلی برای این زندان به‌سرعت تخصیص خواهد یافت و دولت آن را اولویت اصلی معرفی کرده است.

اما هم‌زمان با این وعده‌ها، زندگی روزمره مردم سراوان و روستاهای اطراف نشان می‌دهد که نیازهای فوری و حیاتی دیگری وجود دارد که سال‌هاست بی‌پاسخ مانده‌اند.

روایت میدانی: آب نیست، مدرسه نیست، اما زندان باید تکمیل شود

کمبر بلوچ، مدیر سازمان کمپین فعالین بلوچ،که سال‌ها وضعیت میدانی این مناطق را ثبت کرده است، درباره موقعیت و شرایط اطراف زندان به آرنا نیوز میگوید:

زندان سراوان کنار بیمارستان رازی و کلانتری ۱۱ است؛ جایی در حدود هشت کیلومتری روستای آسپیچ. روستایی که مردمش هنوز بعد از سال‌ها به آب شرب پایدار دسترسی ندارند. بحران آب یکی از اصلی‌ترین مشکلات آسپیچ است؛ تانکرها گاهی می‌رسند، گاهی نمی‌رسند و مردم ناچارند کیلومترها برای آوردن آب راه بروند.

او می‌گوید نبود زیرساخت‌های آموزشی نیز یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مردم است: «دانش‌آموزان برای رفتن به مدرسه باید با هزینه‌های سنگین به مرکز شهر رفت‌وآمد کنند. بعضی‌ها ترک تحصیل می‌کنند چون خانواده توان پرداخت هزینه روزانه را ندارد. اما در همین شرایط، دولت ساخت زندان را نیاز اجتماعی می‌خواند. مردم این تناقض را خیلی واضح حس می‌کنند.»

آمارها چه می‌گویند؟ تصویر محرومیت گسترده

داده‌های رسمی وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار نیز چنین تصویری را تأیید می‌کند. سراوان و بخش‌های وسیعی از بلوچستان نه‌تنها در شاخص‌های رفاهی، بلکه در شاخص‌های توسعه انسانی هم جزو پایین‌ترین رتبه‌های کشور هستند.

سراوان و مناطق اطراف آن نه‌تنها در شاخص‌های رفاهی، بلکه در شاخص‌های اصلی توسعه انسانی نیز در پایین‌ترین سطح کشور قرار دارند.

داده‌های رسمی وزارت کشور و مرکز آمار نشان می‌دهد که حدود ۴۴ درصد از روستاهای این شهرستان هنوز به آب شرب پایدار دسترسی ندارند و شبکه‌های آب‌رسانی محلی یا فرسوده‌اند یا تنها به‌صورت مقطعی کار می‌کنند.

کمتر از ۳۰ درصد مدارس سراوان از امکانات استاندارد برخوردار هستند و بسیاری از کلاس‌ها در ساختمان‌های نیمه‌کاره، فرسوده یا کانکسی برگزار می‌شود.

سرانه فضای ورزشی این شهرستان به حدود یک‌سوم میانگین ملی می‌رسد و بیمارستان‌های موجود نیز با کمبود جدی تجهیزات، نیروی متخصص و امکانات تشخیصی مواجه هستند.

در کنار تمامی این ابعاد از محرومیت ساختاری، نرخ بیکاری جوانان بلوچ در برخی بخش‌ها به بیش از ۴۰ درصد رسیده است که نشان می‌دهد فقر ساختاری و نبود فرصت شغلی همچنان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های منطقه است

پرسش‌های بی‌پاسخ؛ چرا زندان اولویت دارد؟

در چنین شرایطی، اصرار بر تکمیل زندانی نیمه‌تمام مجموعه‌ای از پرسش‌ها را پیش روی سیاست‌گذاران قرار می‌دهد، از جمله در منطقه‌ای که نزدیک به نیمی از روستاها به آب شرب پایدار دسترسی ندارند، چگونه زندان اولویت اصلی دولت می‌شود؟

وقتی مدارس استاندارد کافی وجود ندارد، ساخت بازداشتگاه چگونه بر نیاز آموزشی مقدم می‌شود؟ وقتی سرانه درمانی و رفاهی سراوان به‌مراتب پایین‌تر از استانداردهای کشور است، چرا بودجه زندان با شتاب تخصیص می‌یابد اما پروژه‌های زیرساختی سال‌هاست در صف انتظارند؟ و اگر بیکاری جوانان در برخی مناطق به ۴۰ درصد رسیده، چرا سرمایه‌گذاری به‌جای ایجاد فرصت، به تقویت ساختارهای امنیتی هدایت می‌شود؟

این پرسش‌ها تاکنون پاسخ روشنی نگرفته‌اند و بازدید اخیر وزیر دادگستری نیز نه‌تنها ابهام‌ها را رفع نکرده است، بلکه نزد بسیاری از فعالان بلوچ این تصور را تقویت کرده که نگاه امنیت‌محور همچنان بر سیاست‌گذاری در بلوچستان غلبه دارد.

یکی از تناقض‌های مهمی که منتقدان به آن اشاره می‌کنند، کاهش جمعیت افرادی است کە در مظان جرائم کیفری قرار دارند. مقامات استانی گفته‌اند طی سال گذشته بیش از ۱۸۰۰ زندانی آزاد شده‌اند.

وقتی جمعیت زندانیان کمتر شده، چرا زندان بزرگ‌تر ساخته می‌شود؟

اگر تعداد زندانیان کاهش یافته است، چه توجیهی برای ساخت بزرگ‌ترین زندان سراوان وجود دارد؟ آیا این پروژه پاسخی به نیاز واقعی است یا بخشی از روندی قدیمی‌تر که توسعه در بلوچستان را نه از مسیر اجتماعی، بلکه از مسیر امنیتی تعریف می‌کند؟

از نگاه بسیاری از ساکنان محلی، تکمیل زندان در شرایطی که نیازهای حیاتی مردم سال‌هاست بر زمین مانده، تنها یک پیام دارد و آن این است که در اولویت‌بندی حاکمیت، امنیت بر توسعه انسانی مقدم است.

بر اساس اظهارات کمبر بلوچ، مردم بلوچستان می‌پرسند چرا وقتی آب نیست، بیمارستان مجهز نیست، مدرسه نیست، زندان باید ساخته شود؟ این سؤال ساده اما بسیار مهم است. چون نشان می‌دهد مردم احساس می‌کنند توجه حکومت به نیازهای واقعی‌شان نیست.»

بازدید وزیر دادگستری از سراوان تنها یک سفر رسمی نبود؛ بلکە لحظه‌ای بود که بار دیگر شکاف میان نیازهای واقعی مردم و اولویت‌های اعلام‌شده دولت را آشکار کرد.

در حالی‌که بحران آب، کمبود مدرسه، نبود بیمارستان استاندارد و بیکاری گسترده، زندگی روزمره مردم را شکل می‌دهد، ساخت زندانی با ظرفیت بالا اولویت اصلی معرفی می‌شود.

شکافی که نه با وعده بودجه بیشتر برای یک پروژه امنیتی، بلکه تنها با بازنگری جدی در سیاست‌گذاری توسعه‌ای قابل پرشدن است.