رقابت ترکیه و اسرائیل، جنگ آینده در خاورمیانه؟
- Arena news
- Jul 5
- 3 min read
در شرایطی که خاورمیانه هنوز از پیامدهای جنگ ۱۲روزه میان ایران و اسرائیل عبور نکرده، چشم‌انداز نگران‌کننده‌تری در حال شکل‌گیری است: رقابت آشکار میان دو قدرت منطقه‌ای، ترکیه و اسرائیل که می‌تواند به تنشی پایدار و ساختاری در نظم ژئوپلیتیک منطقه تبدیل شود.
آیدینتاش باش، پژوهشگر ارشد و مدیر پروژه ترکیه در مؤسسه بروکینگز، در مقاله‌ای تحلیلی برای فایننشال تایمز هشدار داده که این رقابت نوظهور ممکن است به چالش بزرگ بعدی برای ثبات خاورمیانه بدل شود.
چرخش گفتمان آنکارا علیه اسرائیل
به گفته آیدینتاش باش، رویکرد ترکیه نسبت به اسرائیل طی ماه‌های اخیر به شکلی ملموس تغییر کرده است.
اظهارات اخیر هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، در نشست سازمان همکاری اسلامی که در آن تصریح کرد مشکل اصلی منطقه «اسرائیل» است نه کشورهای عربی یا ایران، نشانگر چرخشی جدی در نگاه رسمی آنکارا نسبت به جایگاه تل‌آویو در خاورمیانه است.
در واقع، اسرائیلی که پیش‌تر متحد راهبردی ترکیه بود، اکنون در نگاه ساختار حکومتی این کشور به یک دشمن منطقه‌ای بالقوه تبدیل شده است. این تغییر نگرش تنها محدود به گفتمان سیاسی نیست، بلکه در لایه‌های بوروکراتیک و رسانه‌ای ترکیه نیز رسوخ کرده است.
همچنین، اظهارات دولت باغچلی، متحد قدرتمند اردوغان، مبنی بر اینکه اسرائیل در حال «محاصره آناتولی» و تهدید امنیت ترکیه است، دیگر صرفاً شعارهای حاشیه‌ای محسوب نمی‌شوند.
نگرانی‌های متقابل در تل‌آویو
این تصویر در سوی مقابل نیز وجود دارد. در محافل امنیتی اسرائیل، ترکیه به‌عنوان یک بازیگر منطقه‌ای بلندپرواز و ایدئولوژیک، تهدیدی بلندمدت قلمداد می‌شود؛ به‌ویژه در دوره‌ای که آنکارا حمایت علنی از حماس را آشکارا پیگیری می‌کند.
واکنش شدید دولت نتانیاهو به این رویکرد، به تنش آشکار لفظی میان رهبران دو کشور انجامیده و تل‌آویو را به گرایش به سمت تعامل با دروزی‌ها و کُردها در سوریه سوق داده؛ اقدامی که از سال‌های دور حساسیت شدید آنکارا را برانگیخته است.
دو ارتش نیرومند، یک میدان مشترک: سوریه
بنا به تحلیل آیدینتاش‌باش، سوریه محتمل‌ترین بستر برای بروز تقابل مستقیم دو کشور است.
پس از فروپاشی حکومت اسد در اواخر سال ۲۰۲۴، رقابت بر سر بازتعریف نظم سیاسی در سوریه وارد مرحله‌ای حساس شده است.
ترکیه با بهره‌گیری از شبکه نیروهای نیابتی خود، نفوذش را در بخش‌هایی از شمال سوریه گسترش داده و در تلاش بوده دولت جدیدی همسو با منافع آنکارا در دمشق شکل بگیرد.
اسرائیل اما ضمن افزایش حملات هوایی در خاک سوریه، به حمایت لفظی از خودگردانی کُردها و دروزی‌ها روی آورده و حاکمان جدید سوریه را به‌دلیل پیشینه جهادی‌شان مشکوک می‌داند.
تنش میان دو کشور در ماه آوریل گذشته به اوج رسید؛ زمانی که نیروی هوایی اسرائیل مکانی را که برای احداث یک پایگاه ترکیه‌ای پیش‌بینی شده بود، هدف حمله قرار داد.
اگرچه خط تماس نظامی برای مدیریت بحران فعال شده، اما هیچ گفت‌وگوی دیپلماتیکی میان آنکارا و تل‌آویو برقرار نیست.
رقابت ایدئولوژیک با پوشش ژئوپلیتیکی
در قلب این رویارویی، دو جهان‌بینی متضاد قرار دارد. اردوغان تلاش کرده ملی‌گرایی ترکی را با اسلام‌گرایی سنی ترکیب کند و تحت عنوان «قرن ترکیه»، سیاستی تهاجمی در بیرون از مرزها اتخاذ کرده است.
در مقابل، دولت راست‌گرای اسرائیل در پی تثبیت برتری نظامی در لبنان، غزه و سوریه است. این دو پروژه سیاسی در عمل، هم‌افزا نیستند و فضای اندکی برای مصالحه باقی می‌گذارند.
جنگ اخیر ایران، به‌ویژه عملیات هدفمند اسرائیل علیه فرماندهان ارشد سپاه پاسداران، برای آنکارا نیز پیام روشنی داشت: اسرائیل از توانایی اطلاعاتی و قدرت هوایی برتری برخوردار است.
ترکیه اکنون در حال بازبینی ظرفیت‌های دفاعی خود است تا در صورت تشدید رقابت، دچار آسیب‌پذیری راهبردی نشود.
مسئولیت واشنگتن
به عقیده نویسنده این مقاله، با توجه به روابط نسبتاً نزدیک دونالد ترامپ با هر دو رهبر، واشنگتن باید برای مهار این تنش وارد عمل شود.
پایان دادن به جنگ غزه می‌تواند گامی در کاهش تنش باشد، اما رقابت ژرف‌تر میان ترکیه و اسرائیل، ریشه‌دارتر از آن است که تنها با مصالحه‌ای موضعی فرونشیند.
برای سال‌ها، سیاست‌گذاران آمریکایی از ترکیه و اسرائیل به‌عنوان دو ستون کلیدی در راهبرد خاورمیانه‌ای خود یاد می‌کردند؛ دو متحد راهبردی اما چالش‌برانگیز.
امروز، همان دو ستون در برابر هم صف‌آرایی کرده‌اند. با تضعیف نقش منطقه‌ای ایران، ایالات متحده و متحدانش باید این واقعیت را بپذیرند که چالش بعدی ثبات در خاورمیانه نه از تهران، بلکه از برخورد مستقیم آنکارا و تل‌آویو ممکن است آغاز شود.
