اکونومیست: ایران در آستانه یک رویارویی تازه است

نشریه اکونومیست در گزارشی با عنوان «مذاکرات بی‌پایان با ایران؛ دوراهی هسته‌ای پیشِ رو» وضعیت فعلی توافق هسته‌ای و چشم‌انداز آن را بررسی کرده است. در این گزارش تأکید می‌شود که برجام سال ۲۰۱۵ سال‌هاست عملاً به حاشیه رانده شده است.

خروج آمریکا در سال ۲۰۱۸ از برنامە توافق جامع هستەای و کاهش تدریجی پایبندی ایران بە آن باعث شد این توافق به‌گفته رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چیزی جز «پوسته‌ای خالی» نباشد. با وجود این، همانند منطق کوانتومی، در دیپلماسی نیز مرز میان مرگ و حیات همیشه روشن نیست.

به نوشته اکونومیست، در ۲۸ آگوست بریتانیا، فرانسه و آلمان به شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کردند که ایران تعهدات برجامی خود را نقض کرده است.

این اقدام سازوکار موسوم به «مکانیسم ماشه» را فعال کرد که بر اساس آن، اگر ظرف سی روز توافقی برای بازگشت ایران به پایبندی حاصل نشود، مجموعه‌ای از تحریم‌های سازمان ملل که در برجام لغو شده بود، از جمله تحریم تسلیحاتی، دوباره برقرار می‌شوند.

این ابتکار که به‌گونه‌ای طراحی شدە است تا مانع استفاده روسیه و چین از حق وتو شود، اکنون به نقطه حساسی رسیده است، زیرا مهلت آن در اواسط اکتبر به پایان می‌رسد و ریاست دوره‌ای شورای امنیت ماه آینده به روسیه منتقل خواهد شد.

اکونومیست یادآور می‌شود که ایران مدت‌هاست از سقف‌های تعیین‌شده برای غنی سازی عبور کرده است. در حالی که برجام ذخیره ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۳.۶۷ درصد را مجاز می‌دانست، گزارش آژانس در ماه مه نشان داد که ایران بیش از ۸۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم ذخیره کرده است که حدود ۴۰۰ کیلوگرم آن با غنای ۶۰ درصد است، این مقدار از اورانیوم غنی شدە، فاصله‌ای اندک تا دستیابی بە سطح تسلیحاتی دارد.

همین امر اروپایی‌ها را وادار کردە است تا به‌رغم نگرانی از واکنش تند تهران، مکانیسم ماشه را فعال کنند. از همین رو، اکنون جمهوری اسلامی ایران در برابر انتخابی دشوار قرار گرفته است.

بخشی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر طبل تقابل کوبیدە و از خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و قطع همکاری کامل با آژانس سخن می‌گویند، به تعبیر گزارش میدل ایست این مواجهه می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای خصمانه تلقی شود و خطر حملات تازه از سوی آمریکا یا اسرائیل را در پی داشته باشد.

در مقابل، دولت جمهوری اسلامی ایران می‌تواند این مسیر را نادیده بگیرد و همچنان روزنه‌ای هرچند محدود را برای دیپلماسی باز بگذارد.

اروپایی‌ها و آژانس هنوز بر امکان گفت‌وگو تأکید می‌کنند، هرچند بازگشت به تعهدات برجامی برای دولت ترامپ رضایت‌بخش نخواهد بود، زیرا او خواستار توقف کامل غنی‌سازی است؛ موضوعی که ایران آن را حق حاکمیتی خود می‌داند و حاضر به کنار گذاشتن آن نیست.

گزینه دیگری که در گزارش مطرح شدە است خرید زمان از سوی جمهوری اسلامی ایران است. روسیه پیشنهاد نمودە است که مهلت مکانیسم ماشه شش ماه تمدید شود. اروپایی‌ها این پیشنهاد را بررسی می‌کنند اما بیم آن را دارند که تنها به وقت‌کشی ایران بیانجامد.

از نگاه تهران، شاید تحمل تحریم‌های تازه امکان پذیر باشد، به‌ویژه اگر برخی شرکای تجاری بزرگ آن‌ها را نادیده بگیرند و دولت آشفته ترامپ نتواند اجماعی جهانی برای اجرای سخت‌گیرانه آن ایجاد کند.

در چنین شرایطی ایران می‌تواند هم‌زمان پیشنهاد گفت‌وگو درباره توافقی تازه با آمریکا و بازرسی‌های جدید با آژانس را مطرح کند.

با این همه، آنچه وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند، ابهام درباره میزان خسارت وارده به برنامه هسته‌ای ایران پس از حملات اخیر است. از زمان جنگ، آژانس امکان بازرسی از حساس‌ترین سایت‌ها را نداشته و ادعاهای ترامپ مبنی بر نابودی کامل آن‌ها با تردید بخشی از دستگاه دیپلماتیک و امنیتی آمریکا روبه‌رو است.

اکونومیست در پایان نتیجه می‌گیرد که برنامه هسته‌ای ایران اکنون در وضعیتی شبیه «ابهام کوانتومی» قرار دارد: نه می‌توان به‌طور دقیق میزان آسیب‌ها را ارزیابی کرد و نه زمان بحران بعدی را پیش‌بینی. همین وضعیت نامعلوم است که دیپلماسی را دشوار و آینده را به‌شدت غیرقابل پیش‌بینی ساخته است