چرا کارشناسان هسته‌ای ایران عازم مأموریتی محرمانه در روسیه شدند؟

به گزارش فایننشال تایمز، یک هیأت مخفی ایرانی که به برنامه منحل‌شده تسلیحات هسته‌ای تهران مرتبط است، در مأموریتی مشکوک به فناوری هسته‌ای در مسکو، درخواست تریتیوم کرد — عنصری رادیواکتیو که در مقادیر بالا، یکی از مواد اصلی برای ساخت کلاهک‌های هسته‌ای مدرن به‌شمار می‌رود؛ چراکه قدرت انفجاری آن‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

فایننشال تایمز روز ٥ اگوست با انتشار گزارشی از یک تحقیق گستردە، از سفر محرماەن یک هیات ایرانی بە مسکو در اگوست سال گذشتە خبر دادە است.

بر اساس این گزارش تحقیقی، مقامات ایرانی از همتایان روسی اشان خواهان دسترسی بە تریتیوم، ماده‌ای رادیواکتیویتە شدەاند که به‌گفته کارشناسان اشاعه هسته‌ای، تقریباً هیچ کاربرد غیرنظامی نداشتە و عمدتاً برای افزایش قدرت تخریبی کلاهک‌های هسته‌ای به‌کار می‌رود.

بر اساس این گزارش، فایننشال تایمز دریافته است که این تیم پنج‌نفره شامل دانشمندانی مرتبط با سپند (سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی ایران) بوده است. این سازمان محرمانه‌ترین نهاد تحقیقاتی نظامی ایران است که به‌گفته مقام‌های آمریکایی، جانشین مستقیم برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران پیش از سال ۲۰۰۴ محسوب می‌شود.

بر اساس این گزارش در ساعت ۹:۴۰ صبح روز ۴ اوت ۲۰۲۴، پرواز W598 شرکت هواپیمایی ماهان از تهران در فرودگاه بین‌المللی شرمتیوو-ی مسکو فرود آمد که حامل علی کَلوند، فیزیکدان هسته‌ای ۴۳ ساله ایرانی، به‌همراه چهار همراه بود.

او آن‌ها را به‌عنوان کارمندان شرکت مشاوره‌ای DamavandTec که دفتر مرکزی آن در تهران قرار دارد معرفی کرده بود. با این حال، تحقیقات فایننشال تایمز نشان داده که روایت «هیأت تجاری» ساختگی بوده است.

تیم ایرانی با گذرنامه‌های دیپلماتیک وارد روسیه شده بود. برخی از این گذرنامه‌ها از شماره‌های متوالی برخوردار بودە و همگی تنها چند هفته پیش از این سفر صادر شده بودند. این هیأت همچنین شامل یک پژوهشگر هسته‌ای ایرانی نیز بوده است که به‌گفته مقام‌های غربی، برای SPND کار می‌کند.

همچنین مدیرعامل پیشین شرکتی که به‌دلیل فعالیت به‌عنوان پوششی برای تأمین تجهیزات SPND تحت تحریم قرار گرفته بود، و نیز یک افسر ضدجاسوسی ارتش ایران نیز بخشی از این هیات بودەاند.

تحقیقات فایننشال تایمز نشان می دهد که این تیم ایرانی از مؤسسات علمی روسیه‌ای بازدید کرده‌اند که در زمینه تولید فناوری‌های دوگانه‌کاربردی فعالیت می‌کنند.

فایننشال تایمز همچنین نامه‌ای را بررسی کرده است که شرکت DamavandTec در مه ۲۰۲۴ برای یکی از تأمین‌کنندگان روسی ارسال کردە بود که در آن، علی کلوند علاقه‌مندی خود را به دریافت چند ایزوتوپ، از جمله تریتیوم، ابراز کرده بود.

این سفر به مسکو در زمانی انجام شد که دولت‌های غربی نسبت به فعالیت‌های علمی مشکوک ایران هشدار داده بودند.

در همین بارە، دیوید آلبرایت، کارشناس ارشد برنامه هسته‌ای ایران و رئیس مؤسسه غیرانتفاعی علوم و امنیت بین‌الملل، به فایننشال تایمز گفته است:

ما این نوع فعالیت را نوعی برنامه تسلیحات هسته‌ای قلمداد می کنیم کە برای کاهش مدت زمان مورد نیاز ساخت بمب لازم است.

فایننشنال تایمز همچنین اعلام نمودە است کە دولت جمهوری اسلامی ایران به درخواست‌های این روزنامە برای پاسخ‌گویی درباره سفرهای انجام‌شده به روسیه، واکنشی نشان نداده است.

در همین بارە، چندین کارشناس کنترل اشاعه سلاحهای هسته‌ای که با فایننشال تایمز گفت‌وگو کرده‌اند، سوابق اعضای هیأت ایرانی، ماهیت شرکت‌های روسی میزبان، و همچنین شیوه‌های پنهان‌کاری به‌کاررفته در طول سفر را بسیار مشکوک توصیف کرده‌اند.

پرنای وادی، مدیر ارشد پیشین حوزه منع اشاعه سلاحهای هستەای در شورای امنیت ملی آمریکا تا ژانویه ۲۰۲۵، به فایننشال تایمز گفت:

با توجه به روابط کنونی بین ایران و روسیه نگران‌کننده است که چنین افرادی می‌توانند چنین دیدارهایی را در روسیه انجام دهند. صرف‌نظر از اینکه روس‌ها فناوری یا قطعه‌ای را در اختیار این هیات گذاشته‌ باشند یا خیر.. [سازمان] سپند نهادی است که از این اطلاعات مشخصاً در مسیر توسعه تسلیحات هسته‌ای استفاده می‌کند.

در بخش دیگری از این گزارش، آمدە است کە در اوایل سال ۲۰۲۴، وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران از علی کلوند درخواست کردە بود تا از طریق شرکت خود، DamavandTec، سفر هیأتی حساس به مسکو را برنامه‌ریزی کند. در ماه مه، اولگ ماسلِنیکوف، دانشمند روس ۷۸ ساله، با ارسال دعوت‌نامه‌ای برای کلوند و چهار نفر دیگر، آن‌ها را به دیدار رسمی از یکی از شرکت‌هایش در مسکو دعوت کرد.

بر اساس اسناد شرکت‌های ایرانی، اطلاعات مربوط به تحریم‌ها و اظهارات مقامات غربی، اعضای این هیأت ارتباطات نزدیکی با سپند دارند. نسخه‌هایی از گذرنامه‌ها که توسط فایننشال تایمز بررسی شده، نشان می‌دهد وزارت امور خارجه ایران در تاریخ ۱۲ ژوئن ۲۰۲۴ دو گذرنامه خدمت دیپلماتیک جدید برای دو نفر از همراهان کلوند صادر کرده است.

یکی از این گذرنامه‌ها متعلق به جواد قاسمی، ۴۸ ساله، است که پیش‌تر مدیرعامل شرکت پیشگامان پزشکی پارادایس بود. این شرکت در سال ۲۰۱۹ توسط مقامات آمریکایی به‌دلیل ایفای نقش پوششی برای تأمین نیازهای سپند، تحریم شد.

گذرنامه دیگر برای روح‌الله عظیمی‌راد صادر شد، که به‌گفته منابع فایننشال تایمز، توسط نهادهای اطلاعاتی غرب به‌عنوان یکی از دانشمندان ارشد سپند شناخته می‌شود.

شاید مهم‌ترین عضو هیأت، فیزیک‌دان هسته‌ای این هیات اعزامی بە مسکو، سروش محتشمی باشد کە در حوزه ژنراتورهای نوترونی، که به‌عنوان قطعاتی کلیدی در راه‌اندازی انفجار در برخی از انواع تسلیحات هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند تخصص دارد.

آخرین عضو هیأت، امیر یزدیان، ۳۵ ساله، معرفی شده است که بنا بر گزارش مقامات غربی، در وزارت دفاع ایران مشغول به‌کار بوده و در حوزه ضدجاسوسی فعالیت دارد.

در طول سفر به مسکو، هیأت ایرانی از شرکت‌های Tekhnoekspert و Toriy بازدید کردند، مؤسساتی پژوهشی در نزدیکی موسسه علمی و تحقیقاتی پولیوس. این مراکز در زمینه فناوری‌های دوگانه‌کاربردی فعالیت دارند که به گفته کارشناسان، می‌توانند در توسعه تسلیحات هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرند.

کارشناسان تأکید کرده‌اند که ایرانی‌ها نمی‌توانسته‌اند بدون تأیید سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) به این مراکز دسترسی پیدا کنند.

بر اساس ارزیابی دیوید آلبرایت، هیات اعزامی ایران درصدد تماس با شخصی با نام ماسلنیکوف برآمدەاند. تخصص ماسلنیکوف نشان می‌دهد که ممکن است هدف هیأت ایرانی کسب اطلاعات درباره ابزارهای تشخیصی مرتبط با آزمایش تسلیحات هسته‌ای بوده باشد.

اسناد بررسی‌شده همچنین نشان می‌دهد که علاقه هیأت تنها محدود به تجهیزات آزمایشگاهی نبوده، بلکه شامل مواد رادیواکتیو نیز می‌شده است.

در اواخر مه ۲۰۲۴، کلوند نامه‌ای به شرکت Ritverc، تأمین‌کننده روسی ایزوتوپ‌های هسته‌ای ارسال کرد و در آن اعلام نمود که شرکت DamavandTec قصد دارد تریتیوم، استرانسیوم-۹۰، و نیکل-۶۳ را برای اهداف تحقیقاتی تهیه کند.

ویلیام آلبرک، رئیس پیشین مرکز کنترل تسلیحات ناتو، به فایننشال تایمز گفت:

هر کسی که درخواست تریتیوم بدهد، من به‌صورت خودکار فرض می‌کنم هدفش ساخت و دستیابی بە سلاح هستەای است. زمانیکە از از کلیسترون می‌شود، ممکنه کاربردهای دیگه‌ای داشته باشد. اما آن زمان کە تریتیوم نیز بە آن افزودە شود، این امر نشانەای واضح از ماجرایی دیگر است.

از آنجا که تریتیوم از نقش کلیدی در تسلیحات هسته‌ای برخوردار است، درخواست تریتیوم به‌گفته کارشناسان، از نشانه‌های هشداردهنده در حوزه اشاعه سلاحهای هستەای محسوب می‌شود.